De spanning is om te snijden, op de parkeerplaats van het Mövenpickhotel in Den Bosch. Het is 21 december 2006. Jack del C., een erudiete zestiger en telg uit een vooraanstaand Portugees-Joods geslacht, wordt nerveus als hij om twee uur in de middag de persoon die hij zoekt niet kan vinden. Del C., vermomd met hoed, plaksnor en baard, moet een kostbaar pakketje overhandigen aan Rob L., op dat moment directeur bij Philips Pensioenfonds.

Als Rob L. op zich laat wachten, doet Jack del C. verwoede pogingen om per mobiele telefoon contact te krijgen met de man die hem opdracht gaf tot de mysterieuze actie. Dat is zijn vriend Jan van V., een gewiekste zakenman en hoofdverdachte in de vastgoedfraudezaak. Uiteindelijk komt die middag op de parkeerplaats alles op zijn pootjes terecht. Pensioendirecteur Rob L., in zwart gekleed en getooid met muts, meldt zich toch nog bij het hotel en krijgt het pakket met daarop de tekst ”aan de weledele heer” overhandigd. Rob L. rijdt met zijn beige Audi A6 naar zijn huis in Vught en pakt de doos uit. Daarin glinsteren drie peperdure horloges, per stuk zo’n 10.000 euro waard. Cadeautje van weldoener Jan van V., zo vlak voor de Kerst.

De geheimzinnige overhandiging van de horloges staat beschreven in het boek ”De vastgoedfraude. Miljoenenzwendel aan de top van het bedrijfsleven” (uitg. Nieuw Amsterdam). Het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten koos de bestseller vorig jaar tot beste journalistieke boek van 2010. In hun pennenvrucht geven Vasco van der Boon en Gerben van der Marel, journalisten bij het Financieele Dagblad, een intrigerend beeld van corruptie en fraude in de vastgoedwereld.

De scène van de overhandiging van de prijzige horloges op de parkeerplaats, met de digitale fotocamera heimelijk vastgelegd door opsporingsambtenaren, tekent de praktijken van –vermeende– omkoping in de vastgoedwereld. Met het cadeau wilde hoofdverdachte Jan van V. Rob L., directeur bij Philips Pensioenfonds, voor zijn karretje spannen, denkt het openbaar ministerie. Zodat Van V. miljoenen kon binnenslepen.

Nederlands grootste vastgoedfraudezaak, Klimop geheten, bestaat uit een voor buitenstaanders lastig te volgen frauduleus geschuif met miljoenen, gerommel met vennootschappen, vervalsing van facturen en zwendel rond de (ver)koop van prestigieuze kantoorkolossen. Jaar in, jaar uit. Graaien wat je graaien kunt, lijkt het devies van sleutelfiguren uit de ondoorzichtige vastgoedwereld in Nederland.

Voor de buitenwereld kwam de vastgoedfraudezaak in november 2007 aan het licht. Toen vielen honderden rechercheurs vijftig woningen en bedrijven binnen. De Klimopzaak telt zo’n 125 verdachten: 50 personen en 75 bedrijven. Vermoedelijk is er pakweg 250 miljoen euro weggesluisd.

De zaak draait rond honderden frauduleuze projecten bij de vroegere ontwikkelaar Bouwfonds (nu in handen van Rabo Vastgoedgroep) en Philips Pensioenfonds.

Hoofdverdachte Jan van V. trok bij Bouwfonds van 1995 tot 2001 aan de touwtjes. Hij klopte de voormalige semioverheidsinstelling tientallen miljoenen uit de zak, door bijvoorbeeld buitensporige prijzen te vragen voor vastgoed en grof geld te factureren voor diensten die niets om het lijf hadden. Inmiddels is Van V. met de huidige eigenaar van Bouwfonds, Rabo Vastgoedgroep, een schikking van 70 miljoen euro overeengekomen.

Ook diverse directeuren van Philips Pensioenfonds, zoals ‘horlogeman’ Rob L., zouden zich hebben verrijkt, ten koste van de deelnemers aan de pensioenvoorziening. De directeuren zouden onder één hoedje hebben gespeeld met Jan van V.

Een belangrijk deel van de zwendel spitst zich toe op prestigieuze projecten in de Zuidas in Amsterdam, een van de grootste financiële centra van Nederland.

Intussen heeft justitie met diverse (rechts)personen schikkingen getroffen. Zo werd in januari dit jaar bekend dat drie vennootschappen in totaal een boete van 2,5 miljoen euro betalen in verband met onder meer valse facturen en kostenbegrotingen in een vastgoedproject.

Ook zijn in de Klimopzaak de eerste celstraffen opgelegd. De Haarlemse rechtbank veroordeelde in december 2009 twee projectontwikkelaars, Rob W. en Maarten M., tot zestien maanden cel. Deze loopjongens van onder anderen hoofdverdachte Jan van V. stuurden bijvoorbeeld spookfacturen rond.

Na een slepend voortraject moeten komende weken de hoofdrolspelers zich bij de rechtbank in Haarlem verantwoorden. Maandag start de verdediging met de zogeheten preliminaire verweren, waarbij advocaten nog verzoeken kunnen doen. In de schijnwerpers staan onder anderen Jan van V. en zijn mysterieuze oom en handlanger Nico V. (zie kader).

Beklemmend genoeg circuleren in de vastgoedfraudezaak namen van bekende Nederlanders, tot op hoog politiek niveau. Een van de verdachten is Cees H., voormalig bestuursvoorzitter van Bouwfonds en ooit ”vastgoedman van het jaar”. Cees H. was destijds voor de LPF serieus in beeld als minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Bij het afscheid van de Bouwfondstopman in 2001 bewierookte niemand minder dan VVD-coryfee Hans Wiegel hem als de man die „het commercieel denken binnen Bouwfonds heeft aangemoedigd.”

Saillant is ook dat de naam van CDA-prominent Camiel Eurlings, tot voor kort minister van Verkeer, opduikt. Een van de verdachten, de Limburgse accountant Eric F., begint tegenover Jan van V. over Eurlings, die bevriend is met een neef van Eric F. De accountant heeft Eurlings in 2007 urenlang op de koffie. Het gaat onder meer over een vastgoedproject in Roemenië. Jan van V. ruikt kennelijk kansen, en zegt dat „die minister” wel valt „te paaien”, noteren de auteurs van ”De vastgoedfraude”. Eric F. tegen Jan van V.: „Als je ooit iets hebt met Verkeer en Waterstaat. Die kent de ingangen daar. (…) Je voelt onmiddellijk dat daar kansen liggen straks.”

Er zijn geen aanwijzingen dat Eurlings een scheve schaats heeft gereden. „Er is helemaal niets gebeurd”, meldt een woordvoerder van Eurlings in het boek. „Hij is wars van elke schijn van belangenverstrengeling.”

Ook mediamagnaat en miljonair Joop van den Ende –zelf geen verdachte, maar naar eigen zeggen slachtoffer– krijgt van doen met vastgoedfraudeperikelen. Verschillende verdachten participeren in Living City, een bedrijf voor de ontwikkeling van vastgoedprojecten, zoals een theatercomplex en hotels met casino’s. Van den Ende is voor 50 procent aandeelhouder. De mediaman zet zijn omstreden medeaandeelhouders buiten de deur als na de grootscheepse invallen in november 2007 blijkt dat ze verdacht worden van fraudepraktijken. „Op een legale manier proberen ze mijn portemonnee leeg te trekken”, fulmineert de miljonair in NRC Handelsblad. En: „De onderwereld in Nederland is groter dan men denkt.”

Voor justitie kan het een hele toer worden om de frauduleuze praktijken van de geldbeluste vastgoedbonzen te bewijzen. Als Jan van V. bijvoorbeeld verdacht hoge winsten maakt bij de verkoop van een kantoorgebouw, kan zijn advocaat mr. Willem Koops erop wijzen dat de vastgoedwereld nu eenmaal bekendstaat om zijn grillige prijsverschillen.

De Klimopzaak brengt aan licht dat het in een deel van de vastgoedwereld flink mis is. „De zaak heeft met smeergeld, machtsmisbruik, minachting voor autoriteiten en psychologische intimidatie alle eigenschappen van een klassieke maffiafilm”, schrijven auteurs Van der Marel en Van der Boom. „Nette heren in een bovenwereld van vastgoedmannen glijden door een enorme honger naar geldelijk gewin af naar onderwereldpraktijken.” Persofficier van justitie Thomas Bos spreekt in 2009 in een door justitie gemaakt uitlegfilmpje over de zaak van „zeer grote en georganiseerde fraude die enorm listig” van aard is. „Verdachten op verantwoordelijke posities hebben het vertrouwen dat in hen is gesteld op grove wijze misbruikt.”

Hoofdrolspelers: De Sfinx en de Paardenstaart

In de Klimopzaak, de grootste vastgoedfraudezaak in Nederland, spelen zakenman Jan van V. en zijn oom Nico V. een hoofdrol. Beiden hangt een jarenlange celstraf boven het hoofd.

Spin in het web, zo wordt hoofdverdachte Jan van V. in het boek ”De vastgoedfraude” genoemd. De punctuele en onberispelijk geklede zakenman –die wegens smetvrees beducht is om mensen een hand te geven– heeft een indrukwekkend netwerk in de vastgoedwereld.

Flamboyant is hij niet. Koning Jan, een van zijn bijnamen, zal in gezelschap niet snel het woord nemen. Intussen trekt hij op de achtergrond wel degelijk aan de touwtjes.

”De Sfinx”, zo luidt een andere bijnaam. Zijn wil is wet.

Alom staat Jan van V., woonachtig op een landgoed in Heemstede, bekend om het geven van cadeaus aan tal van (zaken)relaties. Justitie vermoedt dat die geschenken zijn bedoeld als smeergeld. Ooit vroeg Van V. aan een verslaggever van een vastgoedblad waarmee hij die van dienst kon zijn. ”Thee”, luidde het antwoord. Later thuisgekomen trof de journalist een kostbaar theeservies aan. Bezorgd in opdracht van Koning Jan.

Vooral is Jan van V. een „gigageldwolf”, zoals hij in ”De vastgoedfraude” wordt getypeerd. Veelzeggend is een andere bijnaam voor de man die houdt van boten en auto’s: Rupsje Nooitgenoeg. Zo probeert Van V. rond zijn villa in Heemstede steeds meer grond te pakken te krijgen.

Bij Bouwfonds weet Jan van V. halverwege de jaren negentig snel aan invloed te winnen. Rond honderden projecten hangt de rotte geur van fraude. Zelf laat Van V., als hij een halfjaar in voorarrest heeft gezeten, per brief aan het OM weten: „Ik beken dat ik zeer regelmatig giften en toezeggingen heb gedaan aan (vertegenwoordigers) van zakenpartners in de periode dat ik directeur was van Bouwfonds Vastgoedontwikkeling en haar rechtsopvolgers.”

Een belangrijke handlanger van Van V. is zijn oom Nico V., die de zeventig ruimschoots is gepasseerd. Vanwege zijn opmerkelijke haardracht staat V. bekend als ”De Paardenstaart”. Nico V. is een mysterieuze, ‘spirituele’ man. Hij draagt een zonnebril en wordt vaak omringd door sportschoolachtige types.

Menigeen voelt zich ongemakkelijk in de aanwezigheid van Nico V., in tegenstelling tot Jan van V. een rokkenjager. Cocaïnegebruiker Nico V. is een „man met twee gezichten.” Hij bezigt zoete woorden, weet met gladde praatjes mensen voor zich te winnen, maar kan ineens met zijn gekrijs mensen de stuipen op het lijf jagen.

Bij Bouwfonds houdt Nico V. talloze ‘spirituele’ sessies, die het personeel zouden moeten stimuleren het beste uit zichzelf te halen. Critici vinden dat de Paardenstaart mensen manipuleert en zelfs vernedert en intimideert. V. zou een medewerker zo veel angst hebben ingeboezemd dat die huilend op de grond lag en schreeuwde dat hij „echt wel mee zou doen” met de praktijken van Nico V. en Jan van V.

Nico V. regelt ongewone bedrijfsfeestjes om klanten iets speciaals te bieden. Tijdens zo’n bijeenkomst begint bijvoorbeeld in een pikdonkere loods tot schrik van de aanwezige vastgoedbonzen een prediker een verhaal over de snelheid van het licht en de oneindigheid van het heelal. Een spotje aan het eind van de duistere loods verlicht een man achter de kansel, terwijl rookmachines mist spuiten.

Zelf zegt Nico V. in verhoren: „Wij zijn fatsoenlijke mensen. Maar voor de wet waarschijnlijk niet.”

„Je voelt je zo klein worden”

Uitspraken van mensen die een rol spelen in de vastgoedfraudezaak (uit: ”De vastgoedfraude”)

„Binnen vijf jaar ben ik een van de leidende figuren in het Nederlandse vastgoed.”

(Hoofdverdachte Jan van V. tegen een kritische collega bij Bouwfonds.)

„De eerste keer dacht ik dat ze me in de maling namen. Maar ze doen het iedere keer. Je voelt je zo klein worden. Het is kleinerend, denigrerend.”

(De veroordeelde en bekennende stroman Rob W. was verbaasd toen onder anderen Jan van V. en Nico V. ineens hard applaudisseerden voor iets ‘onbenulligs’, kennelijk bedoeld als overrompelingstactiek.)

„Ik kan niet langer meer leven met de kennis die ik bij me draag. Reeds vele jaren leef ik niet meer mijn eigen leven.”

(Opnieuw de Rob W., in een brief aan justitie over zijn wetenschap omtrent frauduleuze praktijken.)

„Zelfs op de vraag: „Is de paus een meisje?” had ik „ja” geantwoord.”

(Jan van V., die gevoel voor humor heeft, zegt dat drie maanden cel hem in verwarring brengen.)

Hij wordt te oud. Wegwezen. (…) Hij is zo dom. Hij doet net alsof hij in Venezuela bij Chavez woont. Maar je hebt gewoon rechten in dit land. Wie is nou helemaal PricewaterhouseCoopers (PwC)? Opzouten met die lui.”

(Jan van V. over de zorgen die medeverdachte Bouwfondstopman Cees H. heeft over een forensisch onderzoek van PwC naar een verdacht project.)

„We lezen die brief, en we doen hem in snippers en kauwen hem op en slikken hem weg.”

(Nico V., kennelijk niet onder de indruk van het PwC-onderzoek.)

„Die gaan natuurlijk als een Hitler, ’40-’45, zo’n Gestapoman, tekeer. Moet je gewoon flegmatiek onder blijven (…) Zo weinig mogelijk opschrijven. En in de agenda afspraken opschrijven met potlood.”

(De verdachte accountant Eric F. beklaagt zich er bij bekenden over dat de fiscus de pijlen richt op de vastgoedsector.)

„Van V. was een bankrekeningenfreak. Hij wilde telkens zo veel bankrekeningen, ik heb nooit begrepen wat hij daarmee voor ogen had.”

(Een fiscalist over Jan van V.)

„Ik zat in een spagaat met mijn geweten. Ik ben heel loyaal naar Philips toe. Maar aan de andere kant was ik ook bezig met mijn toekomst. (…) Ik heb dingen gedaan die niet mogen en kunnen.”

(Verdachte Rob L., voorheen directeur van Philips Pensioenfonds.)

„Maar moet je kijken wat we zo bij ABN AMRO doen. Daar zijn honderdduizend mensen die we zo direct om de tuin leiden dat ze een project van de hand doen van een paar miljoen.”

(Verdachte Dennis L. tegen Nico V.)

„Hij heeft onder zijn huid geen aderen, maar computerdraden. In zijn brein zit alleen numerieke informatie. Cijfers. Hij kent honderd telefoonnummers uit zijn hoofd. Hij wil gewoon geld verdienen, als handelsman. Zonder moraal en zonder gevoel.”

(Een bekende over hoofdverdachte Jan van V.)