M. Fokkens (61) en T. Kruize (76) stellen een boek samen over Wedde in oorlogstijd. „Niet om mensen na te wijzen, maar om vast te leggen wat er nu werkelijk is gebeurd.”

Meer dan de helft van de bevolking was NSB’er, en van de boeren minstens driekwart, schatten beide Weddenaren. „Ook in andere dorpen in de grensstreek, zoals in Drenthe, was de aanhang fors”, zegt Fokkens. „Armoede en ontevredenheid waren de belangrijkste oorzaken. Een aantal mensen in Wedde was slechts op papier lid, maar er waren ook heel fanatieke NSB’ers. Sommigen van hen namen dienst in het Duitse leger en sneuvelden aan het oostfront.”

Kruize is een geboren Weddenaar. Zijn familie behoorde niet tot Musserts beweging, maar tal van anderen in het dorp wel.

De buitenproportionele aanhang van de NSB in Wedde was mede te wijten aan ds. Bronneger Onnekes. Die had „een nogal roerig leven” achter de rug, weten de onderzoekers inmiddels. „Hij moest als predikant uit Paramaribo vertrekken wegens vrouwenkwesties en drinkgelagen, zoals vermeld werd. Hij scheidde van zijn eerste vrouw en hertrouwde met de weduwe van de bewoner van de Burcht, een kasteeltje in Wedde. Op het kasteeltje hield hij minstens twee keer een drukbezochte landdag van de NSB. Op een film uit 1934 is te zien dat de predikant de Hitlergroet brengt en samen met Mussert een krans bij het monument voor de Slag bij Heiligerlee legt.” Daarmee wilde de leiding het nationalistische karakter van de NSB beklemtonen.

Na de catastrofale verkiezingsuitslag van 1937 ontstond een machtsstrijd binnen de NSB. Met andere critici van Mussert werd ds. Onnekes uit de partij gezet. Maar hij bleef nationaalsocialist en liet dat in zijn preken duidelijk doorklinken.

De vrijzinnig hervormde predikant was bijna 66 toen hij eind 1942 overleed. Veel gemeenteleden bleven de NSB tot de Duitse nederlaag in 1945 trouw. Daarna werd het verleden doodgezwegen. Een halve eeuw lang deed Wedde niet mee aan de viering van Bevrijdingsdag, maar over de oorzaak werd niet gepraat. Een groot aantal inwoners nam wel deel aan de dodenherdenking in Wedderveer, omdat enkele verzetsmensen uit Wedde in een concentratiekamp waren omgekomen.

In 1995 besloot Kruize dat het tijd was om aan de viering van Bevrijdingsdag mee te gaan doen. Hij deed briefjes bij mensen in de bus met de oproep mee te helpen, of men nu NSB’er was geweest of niet. Die poging slaagde: de bevolking wilde het verleden duidelijk achter zich laten.

In een enkele jaren geleden verschenen fotoboek over Wedde werd van een mensenmenigte vermeld dat het bezoekers van de Weddermarkt waren. Het ging echter om de NSB-landdag in 1934. Tijd om het verleden bespreekbaar te maken en te beschrijven, zonder mensen te brandmerken, vinden Fokkens en Kruize. „Sommige dorpelingen vragen zich af of het nodig is, maar dat zijn nu juist niet de nazaten van de NSB’ers.”

Na de oorlog wilden sommige boeren nooit meer een dominee over de vloer hebben. Omdat het een predikant was die hen de NSB had binnengeleid.