Meer aandacht voor zijn promotie kan hij zich niet wensen. Precies in de week dat D66 definitief deel lijkt te nemen aan een centrumrechtse coalitie promoveert Menno van der Land aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift: ”Tussen ideaal en illusie. De geschiedenis van D66, 1966-2003”. Donderdagmorgen kon hij zijn bul in ontvangst nemen. Donderdagmiddag presenteerde hij zijn lijvige studie (door Van Mierlo „het gevaarte” genoemd) in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag.

U hebt zich verdiept in 37 jaar partijgeschiedenis. Hoe schat u in dat het D66-congres zondag gaat reageren?

„Is niets van te zeggen. Een deel van de achterban staat niet te springen, een ander deel, de meer liberale vleugel, is redelijk enthousiast. Maar D66’ers zijn voor alles pragmatische mensen. Ze zullen hun nieuwe leider Dittrich beoordelen op zijn onderhandelingsresultaten. Het wordt daarom ongetwijfeld een levendig congres.

Wat mij betreft: ik stem in met Van Mierlo dat de Democraten goed moeten beseffen dat ze wel bepaalde, specifieke D66-punten binnen kunnen halen, maar dat de kiezers hen de komende vier jaar het totale kabinetsbeleid zullen aanrekenen.”

Zou een partij die zich op democratische procedures beroemt niet van tevoren aan haar leden moeten vragen of samenwerking met CDA en VVD wel gewenst is?
„D66 hééft tenminste een ledenraadpleging. Bij de andere partijen beslissen simpelweg de kamerfracties, in overleg met het partijbestuur, of men een coalitie al dan niet aangaat.

Vroeger was het in de partij overigens zo dat het partijcongres voorafgaande aan de formatie een zogenaamde strategienota opstelde waarin de partijleider en onderhandelaar richtlijnen meekreeg. Dat leidde er in 1981 toe dat Jan Terlouw alles op alles moest zetten om het congres ervan te weerhouden een centrumrechtse samenwerking bij voorbaat uit te sluiten. Hij slaagde daarin en kon daardoor deelnemen aan het tweede kabinet-Van Agt.”

Is het geen gevaarlijk avontuur met twee rechtse partijen te gaan regeren?

„Het is wat riskant, maar er zijn ook kansen. Op dit moment is er voor D66 geen betere manier om de aandacht van burgers en pers op zich te vestigen dan door deel te nemen aan het kabinet. Daarbij komt dat de partij, ook historisch gezien, op een dieptepunt zit: zes zetels. In het verleden is men daarna altijd weer gaan stijgen.

Het voordeel van deze coalitie is dat D66 nu eens niet in het midden zit, tussen een rechtse en linkse partij ingeklemd, maar aan de linkerflank. Die middenpositie was electoraal nooit zo gunstig. D66 vervulde een belangrijke brugfunctie, maar de kiezer zag dat niet. Nu kan D66 zich op de linkerflank van het kabinet flink gaan profileren.”

Wat haalt de partij nu eigenlijk binnen? Een onderzoek naar de gekozen minister-president stelt toch niets voor?
„Dat is waar. Er zijn in het verleden al talloze onderzoeken gedaan, die steevast in de prullenbak verdwenen. Als er alleen maar wordt vastgelegd dat er een onderzoek komt, vrees ik het ergste. Maar over de gekozen burgemeester en over het districtenstelsel zijn harde afspraken gemaakt. Die twee lijken er nu echt te gaan komen.

Meer in het algemeen gesproken geloof ik dat D66 in deze coalitie, net als in paars, veel kan bereiken. Ze is de kleinste partner, maar dat is helemaal niet belangrijk. Ze is getalsmatig onmisbaar en daar gaat het om.”

Waarom heeft D66 geaccepteerd dat bepaalde resultaten van de voorgesprekken met ChristenUnie en SGP in het regeerakkoord komen?

„De partij heeft ten aanzien van medisch-ethische zaken, wat betreft homohuwelijk en opheffing bordeelverbod, in paars II bereikt wat het wilde bereiken. Evaluatie van dit soort wetgeving is op zich niet bedreigend voor de wetten zelf. Je kunt altijd evalueren. Bovendien leven we in Nederland nu eenmaal in een democratie. Volgens D66 betekent dat: de meerderheid van het volk volgen, maar wel met respect voor de minderheid.”