Onbevreesd blikte VVD-leider Bolkestein tijdens de verkiezingscampagne van 1994 in het oog van een camera van het NOS-journaal. „De VVD is zo vast als een huis”, sprak hij stoer. Voor de liberale televisiekijker was de boodschap duidelijk. De VVD zou ook onder Bolkestein nimmer meewerken aan inperking van het recht van huizenbezitters om de rente over hun hypotheek op het belastingformulier op te voeren als aftrekpost.

Onder Bolkesteins opvolger Dijkstal was het bij de VVD niet anders. Heftig verzetten de liberalen zich tegen de linkse aanvallen op de ’vrije woningmarkt’. Zeker toen PvdA-staatssecretaris Bos van Financiën zich schaarde in het koor van GroenLinks en de SP en ook begon te pleiten voor inperking van de traditionele hypotheekrenteaftrek. Bos wilde vooral de huizenbezitters met hoge inkomens aanpakken.

In de campagne voor de verkiezingen van 22 januari was Bos lijsttrekker van de PvdA, en in die hoedanigheid werd hij te vuur en te zwaard bestreden door Dijkstals opvolger, Zalm. Bos’ plan om de hypotheekrenteaftrek aan te pakken was daarbij een geliefd mikpunt. In verschillende televisiedebatten verklaarde Zalm dat zijn VVD nooit zou meedoen aan een regering die ook maar enigszins tornt aan deze aftrekpost.

Zalm handelde daarmee volstrekt in overeenstemming met het verkiezingsprogramma van de VVD, het zogeheten Verkiezingsplan 2003. Daarin staat letterlijk: „De VVD biedt zekerheid aan de bezitters van een eigen huis: de hypotheekrenteaftrek blijft volledig intact.” Het woordje ”volledig” werd door Zalm in de campagne herhaaldelijk benadrukt tegenover Bos, die verklaarde de hypotheekrente slechts zeer gedeeltelijk te willen aanpakken.

Hoewel het verkiezingsprogramma van het CDA zich er niet over uitlaat, verschilde het standpunt van lijsttrekker Balkenende in verkiezingstijd niet van dat van Zalm. Vooral tijdens een televisiedebat tussen de grote drie (Balkenende, Bos en Zalm) onder leiding van EO-directeur Andries Knevel trokken Balkenende en Zalm samen op tegen Bos. Net als Zalm beloofde Balkenende dat het CDA geen verantwoordelijkheid zou nemen voor een regering die morrelt aan de hypotheekrente.

CDA-fractievoorzitter Verhagen was al even duidelijk over het plan van Bos. Tegenover de CDA-partijraad verklaarde hij: „Na het automobilistje pesten is nu ook de huizenbezitter de klos. Eén ding is zeker: de huizenmarkt zal in elkaar storten en van doorstroming naar een duurdere woning zal geen sprake meer zijn, en dus ook geen huizen voor starters.”

Verder liet Verhagen weten dat de PvdA „een draai” zou moeten maken, wilde het een coalitie kunnen vormen met het CDA.

Maar het kan verkeren aan het Binnenhof. Daartoe gedrongen door de economische nood der tijden, doorbrak uitgerekend VVD-leider Zalm het grote taboe rond de hypotheekrenteaftrek. Aan de onderhandelingstafel stelde hij voor het Centraal Planbureau (CPB) te laten bekijken wat het oplevert als een bepaalde groep huizenbezitters geen volledig aftrekrecht meer zou genieten. Tot ieders verbazing schroomde CDA-leider Balkenende niet om daarmee akkoord te gaan.

Het CPB berekende dat het een bezuiniging van 500 miljoen euro oplevert als huizenbezitters worden verplicht de winst over hun oude woning te investeren om de hypotheek op de nieuwe woning te drukken.

Zalm en Balkenende menen dat zij deze beperkte ingreep kunnen verkopen aan hun achterban, wetend dat ze hun plechtige verkiezingsbeloften hebben geschonden. Zo wees Balkenende er al op dat het gaat om het aanpakken van onnatuurlijk hoge hypotheken: mensen die aan de ene kant veel geld lenen, terwijl ze aan de andere kant de winst op hun oude woning aan allerlei luxegoederen of vakanties uitgeven.

Maar of het zo makkelijk gaat? Bij de VVD zijn er al de eerste sporen van verzet. Kamerleden als Hofstra gaan niet zomaar akkoord met de ommezwaai, en partijcoryfee Wiegel liet al weten „erg ongelukkig” te zijn met het idee dat juist de VVD het h-woord heeft laten vallen.

Intussen stelde PvdA-leider Bos gisteren aan het Binnenhof al triomfantelijk vast dat anderen zijn idee hebben overgenomen. Daar gaan de christen-democratische en liberale nekharen rechtop van staan.