De VN-macht in Congo verspreidde enkele jaren terug een stripboek onder de bevolking met de titel: “De blauwhelmen. Wie zijn ze? Wat doen ze?” Op de voorzijde zijn enkele (zwarte) VN’ers te zien die zich onverschrokken een weg banen door ruig gebied.

Het grootste deel van de strip speelt zich af op een marktplaats, waar dorpelingen hevig aan het discussiëren zijn over de rol van Monuc (de toenmalige vredesmacht, MW) in het land. „Wat komen ze hier eigenlijk doen?” wil een man met een bullebakgezicht weten. „Ze komen alleen onze rijkdommen stelen!” Hij lijkt bijval te krijgen, totdat er een intelligent ogende vijftiger verschijnt die begint de grote verdiensten van de vredesmacht uiteen te zetten. De sfeer slaat om en op de laatste pagina wuiven de dorpelingen vriendelijk naar de manschappen op een passerende VN-tank. „Leve de vredessoldaten”, roept een voormalige criticaster nu enthousiast uit.

In Congo is het toejuichen intussen wel verstomd. Afgelopen zomer werden er in VN-gebied bijna 300 mensen verkracht. VN-secretaris-generaal Ban Ki Moon gaf deze maand ruiterlijk toe dat de VN-militairen de situatie in Congo niet aankunnen. „We moeten realistisch zijn” zei Ban op een persconferentie in New York. „Het land is te groot, het aantal militairen te klein en de middelen te beperkt.” De boekjes worden stellig niet meer uitgedeeld.

De mislukking in Congo was te verwachten, zegt Thomas G. Weiss, directeur van het Ralph Bunche Instituut voor Internationale Studies in New York en auteur van diverse gezaghebbende boeken over de VN. „Het probleem is dat de lidstaten van de VN de situatie in een land nog altijd rooskleuriger inschatten dat ze is. De lidstaten blijven uitgaan van bestcasescenario’s, terwijl er voor plaatsen als Congo en Darfur overvloedig bewijs is dat we worstcasescenario’s moeten gebruiken.”

Congo staat niet op zichzelf. De debacles van de VN-missies in Somalië (1993), Rwanda (1994) en Srebrenica (1995) liggen nog vers in het collectieve geheugen. Een veelgehoorde klacht is dat de VN door hun omvang en bureaucratie moeilijk in staat zijn slagvaardig te handelen. In 2005 zijn pogingen om de Veiligheidsraad te hervormen op niets uitgelopen.

Weiss betreurt dat. „De VN hebben in diverse landen een essentiële rol gespeeld, maar de organisatie fungeert als zondebok voor de collectieve karakterloosheid van de lidstaten. De interventies zijn vaak te klein van opzet en komen te laat.”

Weiss’ collega Patrick Regan van de universiteit van Binghamton, New York, is optimistischer en vindt dat de VN-missies „opmerkelijk succesvol” zijn geweest.

De deskundige op het gebied van conflictoplossing wijst erop dat de VN-missies vaak naar de moeilijkste conflictgebieden worden gestuurd. „In een land als Congo is onmiddellijk succes daarom moeilijk te boeken. In bijvoorbeeld Cambodja en verschillende Centraal-Amerikaanse conflicten hebben de VN het echter wel degelijk voor elkaar gekregen om vechtende groepen tot politieke participanten te maken.”

De hoogleraar waarschuwt er daarom voor de VN-missies te overvragen. „Wanneer twee groepen in een gewapende strijd verwikkeld zijn, is het voor een externe kracht uitermate moeilijk om bloedvergieten te voorkomen, zeker als die kracht maar een zwak mandaat heeft. Als één groep de wapens neerlegt, is er in de ogen van buitenstaanders nog niets bereikt.”

Duidelijk is dat het welslagen van een missie in hoge mate afhangt van de bereidheid in het land zelf om mee te werken aan de missie van de troepen. De mate van succes is mede daarom moeilijk uit te maken.

Regan: „Belangrijk is jezelf af te vragen hoe de wereld er zonder de vredesmissies uit zou zien. Ik denk dat termen zoals succes en falen dan een andere lading krijgen.”

Dit is de tweede aflevering in een serie over 65 jaar Verenigde Naties.