Hoe konden spionnen ongemerkt verdachte figuren fotograferen? En welke listen gebruikten geheim agenten om gevoelige informatie door te spelen?

Het Stadsmuseum Zoetermeer licht vanaf morgen tot en met februari een tipje van de sluier. De AIVD, sinds 2007 gevestigd in Zoetermeer, stelde het plaatselijke museum tal van spionage­attributen uit het verleden ter beschikking voor de expositie. „Mensen vragen zich af: Wat gebeurt er nu allemaal in dat grote gebouw van de AIVD? Verhalen over spionnen spreken tot de verbeelding”, zegt Marjonne Kube-van Dijk van het stads­museum.

Krat

Blikvanger is een houten krat met daarop in rode letters de kreet ”Neem ’n Coke”. In dit krat kregen de Molukse trein­kapers bij de kaping bij De Punt in 1977 versnaperingen aangereikt van onderhandelaars buiten de trein. In een dubbele bodem in het krat is afluister­apparatuur ingebouwd. „Op die manier wisten de autoriteiten meer te weten te komen over de situatie in de trein”, zegt AIVD-woordvoerder Martinette Bemel­mans-Oonincx. „Zo kwamen ze erachter dat de gijzelnemers in een aparte ruimte verbleven. Daar konden de autoriteiten rekening mee houden bij de bestorming van de trein. Was die informatie via de afluisterapparatuur niet beschikbaar geweest, dan waren er mogelijk meer slachtoffers gevallen dan de acht mensen die bij de bestorming zijn omgekomen.”

Opvallend voorwerp op de expositie is ook een telefoontoestel uit een door Molukkers gekaapte trein. Niet alleen staan er de letters RMS (Republiek der Zuid-Molukken) in gekerfd. Ook een kogelgat in het toestel herinnert aan het gijzelingsdrama.

Damestas

Gewapend met handschoenen pakt Bemelmans een Camel-sigarettenpakje. In het pakje is een minuscuul cameraatje ingebouwd.

Vernuftig is ook een foto­toestel waarvan de lens achter een knoopsgat verborgen zit. „Een voorwerp uit 1955, iets heel bijzonders voor die tijd. Het moet enige oefening hebben gekost om dat toestel ongezien onder je kleren te dragen.”

Bemelmans pakt een grote, zwarte damestas en doet die open. „Hier is ook ruimte ingebouwd voor een camera. De drager van die tas kon zo on­gestoord iemand fotograferen.”

Ten tijde van de Koude Oorlog dienden agenten van de geheime dienst, toen nog BVD geheten, ongezien gevoelige informatie te vervoeren. Bemelmans pakt een damesschoen en klapt de hak omlaag, met daarin een verborgen ruimte. „Daar kun je documenten in verstoppen.” Ook in een ogenschijnlijk normale wandelstok blijkt een verborgen ruimte te zitten.

Ook in zogeheten trapcontainers verstopten geheim agenten hun boodschappen. Het zijn stalen cilinders met aan één kant een scherpe punt. „Je kunt die dingen in de grond trappen, bijvoorbeeld op een geheime plek in het bos, zodat iemand anders de cilinder later weer kan op­graven”, vertelt Kube.

Sjaal

Zelfs een damessjaal kon de geheim agenten van de BVD goede diensten bewijzen. „Met een onzichtbare inkt konden op de sjaal boodschappen worden geschreven, die later met een speciale vloeistof weer zichtbaar werden gemaakt”, zegt Bemelmans.

Wat gebruikt de AIVD nu voor spionagemiddelen? Hoe ziet bijvoorbeeld de apparatuur eruit die verborgen was in het pand aan de Haagse Antheunisstraat waar moslimterrorist Jason W. en zijn kompaan Ismaïl zich in 2004 schuilhielden? Bemelmans glimlacht. „Daar zeggen we niets over.”