Karrenvrachten met kritiek krijgen CDA en PvdA over zich uitgestort. Een zo royaal mandaat van de kiezers (86 zetels) krijgen en dan na tweeënhalve maand teuten tot de conclusie komen dat het onderlinge vertrouwen ontbreekt en er geen chemie aanwezig is? „Teleurstellend, onverantwoord en onbegrijpelijk”, vat VVD-leider Zalm zijn oordeel samen. „Terwijl de internationale spanningen toenamen en de economie verslechterde, verspilden zij elf kostbare weken.”

Halsema (GroenLinks) heeft zich vooral geërgerd aan de „emotie-tv” die volgde na de breuk. „Balkenende keek me niet eens aan, snotterde Bos. We kunnen niet meer naar elkaar terug, er is te veel gebeurd, somberde Balkenende. Het was alsof je een verwerkingshandboek voor echtscheiding las. Steeds dat gezeur van volwassen kerels, al die angst en achterklap; alsof er geen belangrijker dingen aan de orde waren.”

Opmerkelijk is de dosering van de kritiek. Halsema richt die vooral op het CDA. „Bij de PvdA zie ik nog iets van spijt, een poging tot verantwoording afleggen. Bij het CDA hoor ik daar niets van. Daar hebben ze niets fout gedaan. Jan Peter weet het altijd beter.”

Zalm daarentegen is begripvol voor het CDA en snoeihard richting PvdA. „Het absolute dieptepunt was het recente optreden van Bos in het programma Barend en Van Dorp, waarin hij in zijn rol als vermoorde onschuld met fraai gespeelde verbazing reageerde op allerlei malicieuze details over Balkenende, die alleen maar van Bos zelf afkomstig konden zijn. Treurig.”

Wie nog geloofde in een nieuwe paarse samenwerking, kan het na deze woorden van Zalm wel vergeten. Eerder tekenen er zich in dit kamerdebat de contouren af van een tweede kabinet-Balkenende, in dezelfde samenstelling als het eerste. Herben: „De LPF heeft vorig jaar gefaald. Maar wordt het geen tijd te erkennen dat de LPF is hersteld? De LPF is het meisje met wie niemand wilde dansen, maar dat achteraf toch een aantrekkelijke verschijning is geworden.”

Was het Zalms doel om helder te krijgen of de breuk tussen CDA en PvdA definitief is, na het debat bestaat daarover geen spoor van twijfel meer. De sfeer tussen Balkenende en Bos is ijzig. Regelrecht op elkaar inhakken doen ze niet, maar de goede verstaander heeft maar een half woord nodig. Bos: „Het CDA heeft een breuk geforceerd, niet omdat het slecht ging met de onderhandelingen, maar omdat de formatie dreigde te gaan lukken.” CDA-fractievoorzitter Verhagen geeft vanuit zijn kamerbankje hoorbaar commentaar: „Leugens, leugens!”

Wat dan wél de oorzaak van de breuk was, kan het CDA niet gemakkelijk uitleggen. Het is een combinatie van factoren geweest, aldus Balkenende. „We liepen vast met ons financieel-economische kader. Daarbij kwamen het gebrek aan chemie, aan vertrouwen, en bovendien allerlei praktische tegenstellingen. Over de levensloopregeling bijvoorbeeld waren we het in hoofdlijnen wel eens, maar zodra het op de uitwerking aankwam en op heldere keuzes, hadden we geen overeenstemming meer.”

Aan het slot is het bijna alle fracties duidelijk: lijmen heeft geen zin meer. Het CDA is daar nog het meest expliciet over. PvdA-leider Bos geeft aan evenmin iets in lijmen te zien, vooral omdat het CDA het niet wil. „Liefde moet van twee kanten komen.” En omdat beide ex-onderhandelaars het niet willen, wil Zalm het ook niet. Halsema kan het dus wel schudden met haar motie waarin ze haar pleidooi voor lijmen heeft vervat. Zalm: „Wij zijn tegen een gedwongen huwelijk.”

D66-leider Dittrich blijft mokken. Is het dan geen idee om CDA-prominent Bert de Vries „een proeve van een regeerakkoord” te laten schrijven? Dan kan de PvdA altijd nog zien of zij zich daarin misschien toch kan vinden. Zo heeft Kok in 1994 bij de start van paars I toch ook gehandeld? Balkenende toont geen sprankje enthousiasme. Zodat Bos aan het voorstel evenmin woorden vuil maakt.

Het is over en uit met de CDA/PvdA-verkering. Tot verdriet van links, dat de bui van een centrumrechtse regering nu recht op zich af ziet komen. Tot genoegen van SGP-leider Van der Vlies: „Wij hebben vanaf het begin gezegd dat de verkiezingsuitslag niet per se tot een CDA/PvdA-combinatie hoefde te leiden. Daarom nu vlug aan de slag met een minderheidskabinet CDA/VVD. Geen snuffelperiode meer, maar snel aan het formeren. Het land moet geregeerd worden. Een onorthodoxe situatie vraagt onorthodoxe maatregelen, zeg ik als orthodoxe SGP’er.”