DEN HAAG – De kiezer heeft gesproken. Nu zijn de koningin en politici aan zet om een nieuw kabinet te formeren. Hoe gaat dat in z’n werk?

doel: De kabinetsformatie heeft drie doelen. Eerst wordt bekeken welke partijen met elkaar willen samenwerken in een regering. Daarna moet er een programma (regeerakkoord) komen dat de nieuwe regering gaat uitvoeren. Tot slot bepalen de deelnemende partijen wie welke ministers en staatssecretarissen mag leveren.

geen regels: Voor de kabinetsformatie bestaan geen wettelijk voorgeschreven regels. Gewoonten die in het verleden zijn gegroeid, bepalen de gang van zaken.

kamerdebat: De Kamer kan sinds kort besluiten tot een debat over de verkiezingsuitslag voordat een nieuw kabinet wordt geformeerd. GroenLinks en D66 drongen daar gisteren wel op aan, maar van de andere partijen hoeft dat niet.

koningin: Koningin Beatrix liet zich gisteravond al informeren door haar vaste adviseurs: de vicevoorzitter van de Raad van State (Tjeenk Willink) en de voorzitters van de Tweede Kamer (Verbeet) en Eerste Kamer (Van der Linden). Vandaag sprak ze met alle fractievoorzitters om te vragen welke partijen het best de regering kunnen vormen. Hun adviezen zouden gezien het zeer versplinterde politieke landschap wel eens sterk uiteen kunnen lopen. Op grond van alle adviezen wijst de koningin een informateur aan. Vaak is hij lid van de grootste partij, die daarmee het initiatief heeft in de formatie.

informateur: Eerst benoemt de koningin een informateur die verkent welke partijen met elkaar willen gaan samenwerken. VVD-senator Rosenthal wordt daarvoor als kandidaat genoemd. Die informateur, of zijn opvolger, begeleidt vervolgens de onderhandelingen tussen de deelnemende partijen. Soms zijn er meerdere informateurs. De onderhandelingen moeten leiden tot de opstelling van een regeerakkoord.

onderhandelaars: De kabinetsinformateur voert de onderhandelingen met de onderhandelaars die de partijen hebben aangewezen. Dat kunnen de fractievoorzitters zijn, maar dat hoeft niet per se.

regeerakkoord: De onderhandelingen moeten uitmonden in een regeerakkoord waarin staat welke plannen de nieuwe regering gaat uitvoeren. In de meeste gevallen zijn die plannen compromissen. Soms gaan de onderhandelaars akkoord met een compleet voorstel dat een partij graag wil realiseren. Daarvoor moet de partij dan op andere terreinen zaken toegeven, het zogeheten uitruilen. Een grote partij mag meer eisen dan een kleinere. Na de onderhandelingen besluiten de Tweede Kamerfracties of ze met het eindresultaat akkoord kunnen gaan.

formateur: Als het regeerakkoord gereed is, beëindigt de informateur zijn werkzaamheden. De koningin wijst daarna een formateur aan. Dat is meestal de beoogde minister-president. Zijn belangrijkste taak is het aanzoeken van de nieuwe ministers en staatssecretarissen.

constituerend beraad: Als de personele bezetting van de nieuwe regering rond is, houdt het kabinet een zogeheten constituerend beraad. Daarin moet blijken of alle bewindslieden afzonderlijk en gezamenlijk het regeerakkoord voor hun rekening nemen en wordt de portefeuilleverdeling afgerond.

beëdiging: Als alle ministersposten en staatssecretariaten zijn vervuld, gaat de nieuwe regeringsploeg naar Paleis Huis ten Bosch, waar de koningin het kabinet beëdigt. Daarna poseren de bewindspersonen met Hare Majesteit op het bordes van het paleis.

regeringsverklaring: Als het kabinet officieel in functie is, stelt de nieuwe minister-president de regeringsverklaring op. Dat is een korte samenvatting van wat in het regeerakkoord staat. Die verklaring leest hij voor in de Tweede Kamer. Daarna vindt daarover een debat plaats met de fractievoorzitters. Alle ministers en staatssecretarissen zijn daarbij aanwezig, maar alleen de premier voert het woord.