Met een zachte bons raken de wielen van het toestel de landingsbaan in Jeddah. De laatste vrouwelijke passagiers hullen zich in een sluier. Alcohol en westerse bladen worden in tassen gemoffeld. Ondanks het nachtelijk uur is de hitte verstikkend.

Buiten wacht een onafzienbaar maanlandschap van zand en rotsen. Niet bepaald het soort gebied dat een fervent natuurliefhebber als vakantiebestemming zou uitzoeken.

Toch herbergt de woestijn van het Arabische schiereiland een fascinerende diversiteit aan flora en fauna. Hoewel een groot deel van Saudi-Arabië extreem dunbevolkt is, kampt het land toch met uitstervende diersoorten en andere bedreigingen van kwetsbare ecosystemen.

Niet voor niets kent het koninkrijk daarom een Nationale Commissie voor Natuurbescherming en Ontwikkeling (NCWCD), ingesteld bij koninklijk decreet. Niemand minder dan kroonprins Sultan bin Abdulaziz is lid van het bestuur van de instantie.

De NCWCD baseert zich nadrukkelijk op de islam bij het uitoefenen van haar werkzaamheden. „De islamitische onderwijzingen leren ons dat niets zonder waarde en doel is geschapen”, aldus een verklaring van de natuurbeschermingsorganisatie. „Alle schepselen zijn tekenen van de Schepper en eren hem op geheel eigen wijze. We hebben allemaal een rol gekregen om het algemeen belang te dienen. De mens, als rentmeester op aarde, is verplicht om die op alle mogelijke manieren te bewaren.”

De motivatie voor natuur- en milieubescherming vloeit niet alleen rechtstreeks uit de Koran voort, maar is ook gebaseerd op de islamitische wetgeving, de sharia, die in Saudi-Arabië van kracht is. „Het Saudische rechtssysteem is onderworpen aan de sharia, die zowel een religieuze als een staatswet is. Zij biedt een solide basis voor duurzame ontwikkeling, gebaseerd op een verstandig gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Ze benadrukt het belang van het conserveren van hulpbronnen en de verantwoordelijkheid van mensen om dat ook daadwerkelijk te doen.”

Ondanks die schone voorschriften en doelstellingen, kampt ook Saudi-Arabië met groeiende milieuvervuiling en achteruitgang van flora en fauna. Vooral stof is een grote boosdoener als het gaat om luchtvervuiling – geen wonder in een land dat voor 90 procent uit woestijn bestaat.

Maar ook vervuiling door mensen speelt een toenemende rol in het strengislamitische koninkrijk. Door de grootschalige oliewinning verdwijnt niet alleen in snel tempo een van de grootste voorraden fossiele brandstoffen ter wereld, maar is de afgelopen decennia ook de CO­2-uitstoot fors toegenomen en worden zeldzame diersoorten uit hun natuurlijke leefomgeving verdreven.

Sinds eind jaren 70 probeert de Nationale Commissie voor Natuurbescherming en Ontwikkeling kwetsbare gebieden in Saudi-Arabië te beschermen. Inmiddels zijn 56 regio’s op het land en 47 kust- en zeegebieden tot beschermd gebied verklaard.

Ook de NCWCD loopt regelmatig tegen de industriële lobby en gebrek aan milieubewustzijn van de Saudische bevolking aan, waardoor haar werk niet altijd even soepel verloopt. Toch zijn er ook succesverhalen.

Tot 1972 leefde de Arabische oryx in het woestijnland. De 
NCWCD zette in 1990 de oryx opnieuw uit in het natuurgebied Mahazat al-Sayd, een uitgestrekte regio van meer dan 2000 vierkante kilometer. Inmiddels is de oryxpopulatie tot een kleine 400 exemplaren uitgegroeid.

Hetzelfde deed de organisatie met de kraagtrap, een vogel die tot halverwege de jaren 80 op het gehele Arabische schiereiland voorkwam. Door intensieve jacht op het beestje dreigde de kraagtrap eind jaren 80 uit te sterven. Inmiddels heeft de NCWCD meer dan 300 exemplaren vanuit een fokprogramma in Mahazat al-Sayd uitgezet.

De NCWCD is niet alleen actief met concrete beschermingsprogramma’s, maar probeert ook het publieke bewustzijn rond natuur en milieu te vergroten. Met tv-documentaires, brochures en een permanente tentoonstelling over het wild in Saudi-Arabië. En dat alles op basis van de islamitische overtuiging dat de mens de schepping slechts in bruikleen heeft.

Islamitisch rentmeesterschap

Evenals de Bijbel bevat de Koran diverse passages waarin de mens wordt opgedragen zorg voor de schepping te dragen.

In soera 6:1 wordt duidelijk dat de mens de schepping slechts in ‘bruikleen’ heeft. „Alle lof komt Allah toe, Die de hemelen en de aarde schiep en de duisternis en het licht deed ontstaan.” Wel krijgt de mens de opdracht de schepping te hoeden (soera 6:165).

Dat rentmeesterschap maakt de mens nog niet superieur aan de rest van de schepping, zo leert soera 6:12. Ook de mens is een schepsel van Allah en behoort hem toe: „Zeg: Aan wie behoort hetgeen in de hemelen en op aarde is? Zeg: Aan Allah.”

Evenals in het christendom is het uiteindelijke doel van schepping de eer van de schepper. Zo staat in soera 17:44 te lezen: „De zeven hemelen en de aarde en degenen die daarin vertoeven prijzen Zijn heerlijkheid. En daar is niets dat Hem niet met de lof die Hem toekomt verheerlijkt; doch gij begrijpt hun verheerlijking niet. Voorwaar, Hij is Verdraagzaam, Vergevensgezind.”

De islam gaat ervan uit dat de mens van nature de opdracht heeft de schepping te bouwen en te bewaren, aangezien geen ander schepsel daartoe in staat is. Goed rentmeesterschap is onderdeel van de goede werken (khayr).

De mens kan, ter wille van het algemeen belang, zogenaamde ”hima’s” aanwijzen – een soort beschermde natuurgebieden. Sinds het ontstaan van de islam, in de zevende eeuw, zijn er in Saudi-Arabië hima’s met zorg geconserveerd, vooral in de schaarse bosgebieden die het land rijk is.