De economische malaise gaat dus niet onopgemerkt aan ons voorbij. Natuurlijk hadden de lijsttrekkers daar in januari, tijdens hun verkiezingscampagnes, al voor gewaarschuwd. Ook economen voorspelden het al. Internationaal is de groei er een beetje uit, en Nederland is kwetsbaar vanwege z’n relatief hoge lonen, z’n hoge inflatie en de sterk verslechterde concurrentiepositie van z’n bedrijfsleven.

Toch komt de klap nog onverwacht hard aan. Veel harder in elk geval dan het eerste kabinet-Balkenende bij z’n aantreden voorzag. Toen werd er nog gesproken van „eerst het zure, dan het zoet.” Bij de formatie van een tweede kabinet-Balkenende is van zoet echter geen sprake meer. Na de vette jaren van paars, volgen nu de magere jaren van Balkenende.

Om aan het einde van de kabinetsperiode uit te komen op een begrotingsevenwicht, is nodig dat er 14,5 miljard euro wordt bezuinigd. Wil het kabinet intussen nog iets doen aan belangrijke onderwerpen als zorg, onderwijs en veiligheid, dan zal het elke euro die het daaraan wil besteden elders moeten vrijmaken. CDA en PvdA kiezen vooralsnog voor een bedrag van ruim 5 miljard euro aan nieuwe investeringen.

De som van die twee bedragen maakt de 20 miljard euro, het ongekende bedrag dat het Binnenhof dinsdag ruw wakker schudde. Wie gaat dat betalen? Zalm, die altijd nog wel ergens een ouwe sok met centen wist te vinden, zit niet meer op Financiën. Het is nu echt de samenleving die de tol moet gaan betalen. En dan vooral de mensen die het toch al niet zo breed hebben.

Althans, dat laatste beweren de vakbonden. Zij reageerden dinsdag furieus op de plannen van CDA en PvdA. Vooral de bijna 5 miljard euro die beide politieke partijen willen besparen door de lonen in de collectieve sector en de uitkeringen kort te houden, stuit op verzet. Waarom zouden de vakbonden daaraan meewerken als de lonen in de marktsector gewoon lekker blijven stijgen?

CDA en PvdA hopen en verwachten dat de marktsector zich zal aanpassen. Instrumenten om dat af te dwingen hebben ze niet, of ze zouden met uiterst impopulaire belastingen iets moeten doen. In de ogen van de vakbonden biedt het in ieder geval veel te weinig garantie. De hoge lonen in de marktsector zullen de inflatie aanwakkeren, waardoor in de collectieve sector en onder uitkeringsgerechtigden de armoede zal stijgen.

Conclusie van de vertoornde vakbonden: onder deze omstandigheden werken we dus niet mee aan afspraken over loonmatiging. Zij weten dat ze daarmee een belangrijke sleutel in handen hebben. Dragen de collectieve lonen en de uitkeringen hun steentje bij door in elk geval niet meer te groeien dan de inflatie, dan levert dat bijna 5 miljard op, maar doen ze dat niet, dan valt een kwart van het totale bezuinigingsplan weg.

De vakbonden vinden dat laatste geen ramp, want volgens hen willen CDA en PvdA te veel bezuinigen, waardoor de economie te zeer wordt geremd. Beide politieke partijen zijn echter van mening dat er dan andere bezuinigingen moeten worden doorgevoerd. Melkertbanen kunnen dan op de tocht komen te staan. Of zelfs de koppeling van uitkeringen aan de laagste lonen.

Het was CDA-minister De Geus (Sociale Zaken) die dat dreigement dinsdag impliciet op tafel legde. PvdA-fractiespecialisten haastten zich vervolgens te zeggen dat zo’n maatregel nog lang niet aan de orde is. Dát zou er immers pas echt toe leiden dat de minst bedeelden zwaar moeten boeten? Maar de bonden trokken hun conclusies: de onderhandelingspositie van het CDA is in deze formatie kennelijk zo sterk dat ook in het tweede kabinet-Balkenende dermate zware maatregelen niet onbespreekbaar zullen zijn.