„Op een dag zat Howard gebogen over een tekenbord. Ik liep langs hem heen en vroeg waaraan hij zat te werken. „Oh, een spelletje”, zei hij.” George Wiley, collega van sudokubedenker Howard Garns, beschrijft hoe de Amerikaanse architect de puzzel ontwikkelde. „Het spel leek op een kruiswoordpuzzel met cijfers. Toen ik beter wilde kijken, hield hij het verborgen. Het was een geheim.”De door Garns bedachte puzzel werd in mei 1979 onder de naam Number Place voor het eerst gepubliceerd door Dell Pencil Puzzles en Word Games. In een veld van negen bij negen vakjes staat een aantal cijfers. Opdracht: vul alle hokjes met de cijfers 1 tot en met 9, zodat elke rij, elke kolom en elk deelvak van drie bij drie de negen getallen herbergen.

In de jaren tachtig werd de puzzel populair in Japan. Number Place ging sudoku heten, dat ”getallen blijven alleen” betekent. Internationaal brak de sudoku door toen het Britse dagblad The Times vanaf november 2004 de puzzel dagelijks publiceerde.

„Zo’n puzzelrevolutie was er in geen jaren meer geweest”, zegt Jan Lam, organisator van het Denksport NK sudoku. „In de jaren tachtig hadden we de opkomst van de woordzoeker. Dat was de laatste.” Toen Denksport in 2005 sudokuboekjes ging uitgeven, nam de vraag enorm toe. „We bracht per maand vijftien verschillende titels uit. Het werd een hype.”

Op stations, in wachtkamersof op de wc: een sudoku kan overal worden gemaakt. Dat is een van de redenen waarom de sudoku een succes is, meent Lam. „De puzzel is laagdrempelig: er is niet veel uitleg nodig en de puzzel is in een paar minuten opgelost. Ook dat speelt een rol.”

De magie van de puzzel is volgens Lam voor een deel psychologisch. „Als mensen sudoku’s kunnen oplossen, geeft dat hun het gevoel dat ze goed in rekenen zijn.” Helaas heeft het daar weinig mee te maken: de cijfers hebben geen waarde. In plaats van een vijf of een drie had er net zo goed een bloemetje kunnen staan.

Het enige wat de maker van een sudoku moet kunnen, is logisch nadenken. „Een beetje kijken, een beetje vergelijken en de puzzel is klaar.” Volgens Lam houden mensen van zulke hapklare brokjes.

Lam is druk bezig met de voorbereidingen van het vijfde NK sudoku, dat in januari wordt gehouden. Tweevoudig kampioen is de 23-jarige Karin Griffioen uit Delft. „Een paar jaar geleden gaf mijn vriend me een sudoku. „Volgens mij kun je dit heel goed”, zei hij. En dat klopte.”

Toen haar vriend zag hoe snel ze de puzzel had opgelost, opperde hij deelname aan wedstrijden. In 2007 en 2008 deed Griffioen mee met het Nederlands kampioenschap en won beide keren. Bij het wereldkampioenschap in India werd ze 25e, in Slowakije 37e.

„Het is niet zo dat ik slimme trucjes gebruik”, legt Griffioen uit. „Ik kan waarschijnlijk goed logisch nadenken en ben sneller dan anderen. Ik zie het gewoon, maar hoe dat precies zit, weet ik niet.” Ook in 2010 doet Griffioen mee. „Ik denk dat ik een kans maak. Maar je doet snel iets verkeerd. Zelfs een wereldkampioen kan een foutje maken.”

De belangstelling voor de sudoku neemt sinds vorig jaar af. Kranten en tijdschriften plaatsen nog steeds veelvuldig sudoku’s, maar de verkoop van puzzelboekjes neemt af. Lam: „De grootste hype is wel een beetje over, maar verdwijnen doet de sudoku zeker niet. Het is hoe dan ook een blijvertje.”