De CDA’er weigerde in het openbaar zijn voorkeur uit te spreken voor een centrumrechtse coalitie. De organisatoren van de avond hadden het graag anders gezien. Maar Veerman liet zich niet verleiden tot het afkatten van de PvdA of tot het ophemelen van de VVD. „Het gaat bij regeringsbeleid om meer dan alleen de centen.” En: „De huidige formatiebesprekingen met de PvdA zijn een serieuze poging een kabinet te vormen. We kunnen ons niet een paar maanden met spelletjes bezig houden, terwijl we eigenlijk een kabinet met de VVD willen.”

VVD-kamerkandidaat Van Schijndel, ondanks een luidruchtige voorkeursactie niet in het parlement gekozen, kijkt daar anders tegenaan. „Ik mag hopen dat deze formatie strandt.” In een CDA/PvdA-coalitie ziet Van Schijndel al snel grote problemen ontstaan. De PvdA zal volgens hem altijd een regenteske, op staatsinmenging gerichte partij blijven. „Die partij kan niet anders. Het kader bestaat voor een groot deel uit ambtenaren, docenten en wetenschappers, nauwelijks uit ondernemers.” Als de partij gaat regeren, zal zij de druk vanuit de vakbonden niet kunnen weerstaan om verworven rechten voor uitkeringsgerechtigden te beschermen. „Maar op die manier kun je nooit daadkrachtig optreden.”

Van Schijndel deed zijn best de ideologische verschillen met het CDA te minimaliseren. Vond Veerman dat de politiek ontsporingen van de markt moet corrigeren, Van Schijndel stelde „dat er aan de markt zeker feilen zitten” en „dat het altijd in het liberalisme heeft gezeten dat mensen niet alleen voor hun eigen winst moeten werken maar ook voor de gemeenschap.”

Juist de werking van de markt was dinsdag een belangrijk thema op de donateursbijeenkomst van de Edmund Burke Stichting. Michael Novak, adviseur van de Amerikaanse president Bush, liet er eerder op de avond zijn licht over schijnen.

Dat sommigen het woord kapitalisme vanwege de negatieve connotatie liever niet gebruiken, kan Novak begrijpen, maar zelf vindt hij het een geweldige term. „Mits goed gedefinieerd. Want veel woordenboeken noemen wel de bekende elementen: winst, privé-bezit en markten, maar vergeten het meest wezenlijke: ondernemingsgeest en creativiteit.”

Want zou er in Polen na de val van de Muur gebeurd zijn, vroeg Novak retorisch, als het parlement gezorgd zou hebben voor de mogelijkheid tot winst, voor privé-bezit en voor markten? „Niets, helemaal niets, zolang burgers onbeweeglijk op hun plaats bleven zitten. Maar dat er in korte tijd 500.000 nieuwe ondernemingen werden gestart, vaak kleine maar o zo belangrijke bedrijfjes, dat gaf de beslissende stoot tot verandering. Alles wat we in moderne, westerse samenlevingen bereiken -onderwijs, zorg, wetenschap, kunst-, is alleen mogelijk door de winsten van het bedrijfsleven.”

Economie is voor de ontwikkeling van een land cruciaal, stelde de adviseur van Bush, maar politiek gaat eraan vooraf, en daaraan gaat weer de cultuur vooraf. „Wat denkt u dat de Pilgrimfathers vonden toen zij in Amerika aan land gingen? Daar stond geen Holiday Inn te wachten. Ze moesten alles zelf doen, alles van de grond af opbouwen. Wezenlijk daarbij waren de ondernemers, die oog hadden voor wat er gedaan moest worden. Maar zij konden het niet als eenlingen; zij hadden de gemeenschap nodig.”

Novak beriep zich behalve op de econoom Adam Smith ook op de socioloog Max Weber, die in zijn bekende Weber-these een verband legt tussen de geest van het calvinisme en die van het kapitalisme. „God heeft ieder mens als individu geschapen. Hij kent ieder bij naam. Wat we ook presteren, voor Hem zijn we allemaal gelijk. Het christendom heeft dat grondmotief erkend en gehonoreerd. Dat heeft de basis gelegd voor de westerse ontwikkeling.”

Zo bezien wordt de groei van de wereldbevolking vaak in een te negatief licht geplaatst. „In Bolivia vinden ze het met het oog op de voedselproblematiek prettiger als er 5000 varkens bijkomen dan wanneer er 5000 mensen geboren worden. Maar die varkens worden opgegeten en verdwijnen. Die 5000 mensen daarentegen hebben elk de potentie tot productie. God heeft van ieder mens een kleine schepper gemaakt. Allemaal hebben we in principe de mogelijkheid in ons om nieuwe dingen uit te vinden, om te produceren en om handel te drijven. Elk mens kan altijd nog meer produceren dan hij in zijn hele leven kan consumeren.”