Het debat over de dreigende oorlog tegen het regime van dictator Saddam Hoessein werd op de eerste vergaderdag van de nieuwe Tweede Kamer aangevraagd door GroenLinks. Het CDA vond het debat ontijdig, maar doordat ook PvdA en VVD de degens wilden kruisen, kwam het er donderdagavond toch van. Premier Balkenende zag zich erdoor genoodzaakt de informatiebesprekingen met PvdA-voorman Bos even op te schorten.

Het debat werd een soort oefening in de nieuwe verhoudingen, waarin CDA en PvdA een coalitie lijken te gaan vormen. De woordvoerders Eurlings (CDA) en Koenders (PvdA) lieten zo weinig mogelijk ruimte bestaan tussen de standpunten van hun partijen, hoewel er vorig najaar nog een kloof gaapte. Zo nam Koenders nadrukkelijk afstand van GroenLinks en SP, die onder geen enkel beding steun willen verlenen aan een oorlog met Irak.

De PvdA wil wel steun verlenen aan een oorlog, mits het een uiterste redmiddel is. Voorwaarde is dat de VN-Veiligheidsraad er alsnog expliciet mee instemt. Maar zelfs als dat laatste niet het geval is, zou de PvdA nog akkoord kunnen gaan. Een land als China kan immers, om redenen die niet terzake doen, een veto uitspreken. Anderzijds zei Koenders zich niet te kunnen voorstellen dat militair wordt ingegrepen zonder steun van Frankrijk.

CDA-kamerlid Eurlings benadrukte dat zijn partij een consistente lijn volgt. Maximale diplomatieke en militaire druk is nodig om Irak te bewegen tot een vreedzame oplossing. Mocht die niet in het verschiet blijken te liggen, dan is een nieuwe resolutie van de VN-Veiligheidsraad „zeer gewenst”, maar niet per se nodig. Ook het CDA houdt rekening met een verlammend veto en wil zich, in de woorden van Eurlings, „niet vooraf die handboeien omdoen.”

Over en weer stelden CDA en PvdA elkaar kritische vragen, waarbij Koenders zich op een gegeven moment zelfs afvroeg of hij bij Eurlings op „sollicitatiegesprek” zat. De hele gang van zaken werd nauwlettend gevolgd door premier Balkenende en fractieleider Bos, de onderhandelaars van CDA en PvdA. Zij zagen hoe de net iets kritischer toon van de PvdA bijval kreeg van D66, terwijl de lijn van het CDA werd gesteund door ChristenUnie en SGP. Zij zagen ook dat de onderlinge verschillen alleszins overbrugbaar bleven.

Was er ter linkerzijde oppositie van de SP en GroenLinks, ter rechterzijde manifesteerde de VVD zich al als oppositiepartij. VVD-kamerlid Van Aartsen toonde zich „zeer teleurgesteld” dat het kabinet heeft besloten de handtekening van premier Balkenende te onthouden aan de steunbetuiging aan Amerika die acht Europese regeringsleiders donderdag wél onderschreven. Volgens Van Aartsen verzwakt dit de internationale positie van het Nederlandse kabinet.

De VVD liet zich niet overtuigen door de stelling van minister De Hoop Scheffer dat de brief de Europese onenigheid op dit moment alleen maar aanwakkert. Het kabinet zoekt nog naar verzoening tussen het Frans-Duitse blok, dat vooralsnog niets ziet in een oorlog, en landen als Groot-Brittannië, Spanje en Portugal, die de lijn van de VS ondersteunen. Volgens Van Aartsen heeft Groot-Brittannië in het hele conflict al veel meer bereikt dan Frankrijk en Duitsland.

Van Aartsen wees erop dat „zelfs een vredelievend politicus als de Tsjechische president Havel” de steunbetuiging heeft ondertekend. Volgens de VVD’er staan er ook alleen maar fundamentele principes in die Nederland van harte kan onderschrijven. Verder noemde Van Aartsen de lijn van de Amerikaanse president Bush „nog gematigd”, gezien „het gat dat er gaapt tussen wat de VN-resoluties van Irak vragen en wat het regime van Saddam Hoessein tot nog toe levert.”