Actiegroep De Loze Kreet had het Maagdenhuis, administratief centrum van de gemeentelijke universiteit van Amsterdam, op 12 mei 1969 al bezet, boos omdat rector magnificus Belinfante medebeslissingsrecht van de studenten „een loze kreet” had genoemd. De politie maakte er snel een eind aan. Vier dagen later kwamen de studenten opnieuw. Ditmaal duurde het vijf dagen voordat een grote politiemacht de oproerige jongeren verwijderde.Het monumentale pand aan het Spui was in de jaren 1783-1789 gebouwd als rooms-katholiek meisjesweeshuis. Als bestuurlijk centrum van de universiteit werd het 180 jaar later gezien als een bolwerk van het verfoeide gezag.

In de studentenonlusten –eerder al in Frankrijk en tal van andere landen– manifesteerde zich het verzet tegen de maatschappelijke en politieke structuren. Gezin en gezag werden op losse schroeven gezet, in ethiek en moraal had een omwenteling plaats, individualisering voerde de boventoon. De secularisatie trok diepe sporen en de ontzuiling erodeerde de opbouw en christelijke grondslagen van de samenleving. Alles moest anders. De opstandige groepen gebruikten de media om hun acties onder de aandacht te brengen en demonstranten te mobiliseren voor hun protesten tegen alles wat rechts en autoritair was.

In Nederland waren de studenten aanvankelijk vooral druk met discussiëren. Op 29 april 1969 bezetten ze de Katholieke Hogeschool Tilburg en noemden die de Karl

Marxuniversiteit. Een paar weken later was het Maagdenhuis aan de beurt. Via het dak van het pand ernaast wisten vijf studenten het universiteitsgebouw binnen te klimmen. Zij lieten honderden anderen binnen. De aanwezige bewakers werden volkomen verrast. Na vijf dagen grepen de autoriteiten in en voerden ze de bezetters af naar het politiebureau.

„Ik vond die uitbarsting eind jaren zestig wel begrijpelijk”, zegt P. J. S. de Jong (94), minister-president in de jaren 1967-1971. „Door de onderdrukking tijdens de oorlog hadden de mensen een complex. Nu moest alle gezag en dwang weg. Het was een beetje puberteit, maar het schoot wel door. Vrijheid heeft beperkingen, en dat wilde men niet. Daar hebben we nog steeds last van. De vrijheid van het woord is een groot goed, maar je moet je wel behoorlijk gedragen richting anderen. Ook op het gebied van seks werd het een rare vertoning.”

Voor premier De Jong was het „niet echt een spannende periode”, zegt hij desgevraagd. „Ik begreep de motieven, maar stelde wel grenzen. Bij de bezetting van het Maagdenhuis dacht ik: Prima, laat die mensen daar bij elkaar zitten, dan kunnen ze met elkaar praten. Maar toen ze in de administratie begonnen te rommelen, zei ik: Nu moeten ze eruit.”

Leden van de Bond van Beeldende Kunstarbeiders bezetten in juni 1969 een nacht lang de zaal van de ”Nachtwacht” van Rembrandt in het Rijksmuseum. De Jong wist een oplossing: „Ik zei: „Haal al het meubilair daar weg. Dan moeten ze op die houten vloer staan, of zitten, of liggen. Daar worden ze doodmoe van. Dan is het zo afgelopen.” En dat bleek ook zo te zijn.

Ik had op zee geleerd het gezag te handhaven onder jonge kerels. Dat leer je spelenderwijs. Die ervaring kwam me wel van pas. Ik heb me er nooit zo over opgewonden, en koningin Juliana deed dat ook niet. Zij was tijdens de oorlog in Canada geweest en ik op zee, dus wij hadden niet dat complex dat we vijf jaar onze mond hadden moeten houden.”

De bezetting van het Maagdenhuis werd symbool van een culturele revolutie die de maatschappij ondersteboven haalde. De samenleving werd nooit meer zoals ze geweest was.