Knarsend komt de metro tot stilstand. Lijn rood en lijn blauw van de RET ontmoeten elkaar op station Beurs, hartje Rotterdam. Een schoonmaker boent prullenbakken. De perrons glimmen.Sectiechef veiligheid Ed Erkemey trekt op het RET-kantoor een kogelwerend vest aan. „Zit niet lekker, voelt wel lekker.” Samen met zes andere RET’ers houdt hij vandaag het ondergrondse deel van Rotterdam in de gaten. Vijf gladgeschoren hoofden en één lange stekelkuif.

De bijzondere opsporingsambtenaren (boa) staan -in burger- hun mannetje. Stevig gebouwd, zware schoenen, boeien onder handbereik. De deuren van de metro schuiven dicht. De onderaardse rups zet zich in beweging. Achterin is het raak. Een meisje rijdt zwart richting Marconiplein. Scheldend neemt ze een proces-verbaal van 38,50 euro in ontvangst.

Erkemey haalt z’n schouders op. „Verbaal geweld is regel geworden. Je krijgt dagelijks alle mogelijke ziektes naar je hoofd. Een dame met een aardappel in de keel kan ineens veranderen in een schreeuwend viswijf. Het went, maar normaal is het niet.”

Bedreiging
Een groter probleem vormt fysiek geweld. Alleen in de eerste drie maanden van dit jaar hebben conducteurs, buschauffeurs en trambestuurders in heel Nederland twintig gewelddadige incidenten gemeld. Het topje van de ijsberg, vrezen betrokkenen. Het aantal meldingen, vooral in het streekvervoer, stijgt explosief.

De RET kreeg in het eerste kwartaal vijf ernstige incidenten voor z’n kiezen en 2500 meldingen van ontoelaatbaar gedrag. Soms moeten de RET-toezichthouders rollebollend over straat. „Als een collega z’n portofoon opbergt, z’n jaszakken dichtdoet en z’n bril afzet, dan weet je hoe laat het is.”

Regelmatig vallen er rake klappen. „Een poosje terug ben ik een paar keer op m’n hoofd geslagen. Ik dacht: Sla maar, m’n koppie kan wel wat hebben”, vertelt een breedgeschouderde boa. „Na afloop sta je te trillen op je benen. Soms krijg je traangas in je gezicht gespoten. Pas moest ik op een vent af met een mes van een halve meter in z’n broek. Ik zei: „Zal ik het maar even voor je pakken?””

Een controleur liep een vuistslag van een 15-jarig jochie op. „Ik vroeg z’n moeder in de tram om haar kaartje. Ze zette het op een gillen. Die jongen zegt: „Je hebt het wel tegen m’n moeder, ja?” Bij zijn aanhouding haalde hij onverwacht uit.” Twee weken zat de RET’er thuis. „Met een blauw oog kun je niet werken, hè? Staat zo slordig.”

Hotspots
Rotterdam kent zo z’n eigen hotspots. Lijn 2 is berucht. Centraal Station, Beurs en Zuidplein kunnen niet zonder permanent politietoezicht. Scholieren en stappers maken de situatie onveilig. Ook de stations Maashaven en Rijnhaven, gelegen in een veelkleurige Vogelaarwijk, doen het goed in politierapporten.

Marokkanen en Antillianen scoren hoog in de CBS-statistieken ”geweldsmisdrijven”. Voor het openbaarvervoerbedrijf speelt etnische afkomst geen rol bij de aanpak van agressie, verzekert RET-hoofd veiligheid Beatrix Lourens. „Een zwartrijder is een zwartrijder. Het maakt niet uit of deze blank, bruin of pimpelpaars is.”

De omvangrijke aantallen allochtonen in Rotterdam zouden een verklaring zijn voor het grote percentage allochtonen in de geweldsstatistieken. Een boa ziet nog een andere mogelijkheid. „Marokkanen en Antillianen zijn gewoon wat explosiever.”

De RET steekt jaarlijks 32 miljoen euro in veiligheid. Het vervoerbedrijf zet dik 300 man en 3000 camera’s in om bussen en trams, metro’s en stations leefbaar te houden. De toezichthouders zijn niet bewapend. Wapenstok, gummiknuppel of vuurwapen ontbreken. De uitrusting blijft beperkt tot een paar handboeien. Onder het personeel klinkt af en toe de roep om bewapening. „Soms zou je pepperspray bij je willen hebben.”

Erkemey lost het liever anders op. „M’n mond en m’n pen zijn mijn belangrijkste wapens. We zijn getraind om agressie verbaal op te lossen.” De RET is beducht voor een wapenwedloop. „We zijn een vervóérbedrijf”, benadrukt Lourens. „Wij moeten niet de taak van de politie overnemen.”

De RET werkt nauw samen met de politie. De afspraak is dat het vervoerbedrijf 80 procent van de incidenten zelf oplost, de politie de resterende 20 procent. „Als een collega in nood is, reageert de politie alsof het om een agent gaat. Binnen drie minuten zijn ze ter plaatse.”

Ernst
Eind januari heeft Rotterdam, met de komst van de OV-chipkaart, alle metrostations afgesloten met toegangspoortjes. Voor invoering telde de Maasstad 30.000 zwartrijders per dag op een totaal van 300.000 reizigers. „Het aantal geweldsincidenten is afgenomen”, legt Lourens uit. „De ernst van de voorvallen toegenomen.” Elke week sneuvelen er tientallen poortjes. Schade: 250 tot 2500 euro per stuk.

Elke keer als een reiziger passeert, geeft het toegangspoortje een geruststellend pieuwtje. Op Marconiplein passeert een man -petje, zonnebril- het poortje. Door de deurtjes geeft hij snel zijn OV-chip aan een kameraad. De RET’ers grijpen in. „Mag niet, hè?” De man kijkt verongelijkt. „Ik wilde hem trakteren.”

Agressie ov 2009

Agressie in het openbaar vervoer is schering en inslag. Een overzicht van incidenten van dit jaar.

2 april, Almere: Twee jongens uit Almere mishandelen een buschauffeur nadat de man weigert verder te rijden als een van de passagiers een stinkbommetje in de bus gooit.

29 maart, Oldenzaal: Een buschauffeur (42) krijgt een klap in zijn gezicht van een reiziger. De man had zijn tas in de bus laten liggen. Als de chauffeur de tas via een geopend raampje aanreikt, kreeg hij als dank een klap in het gezicht. De dader wordt aangehouden.

28 maart, Amsterdam: Een conducteur buiten dienst spreekt in de trein een man aan die op het balkon staat te urineren. Hij wordt in elkaar geslagen en verliest twee keer het bewustzijn. De twee daders zitten nog vast.

22 maart, Amstelveen: Twee mannen overvallen een buschauffeur op een nachtbus met een slag- en steekwapen en ontkomen met een kleine buit. De chauffeur blijft ongedeerd.

19 maart, Almere: Twee conducteurs worden op NS-station Almere zwaar mishandeld door zes mannen die zich al eerder op een ander station hadden misdragen. Een van de slachtoffers wordt in het gezicht geschopt. De politie achterhaalt twee verdachten.

18 maart, Den Haag: Een buschauffeur (54) wordt bedreigd met de dood door een vrouw die boos wordt nadat de man haar vraagt de kinderwagen in te klappen.

11 maart, Ede: Tientallen buschauffeurs in Ede leggen uit protest het werk neer na een incident met agressieve Marokkaanse jongeren op de beruchte buslijn 85 Ede-Veenendaal. Volgens chauffeurs zitten er veel allochtone jongeren tussen de amokmakers.

20 februari, Rotterdam: Jongens vernielen een achterdeur van tramlijn 23. De conducteur (28) krijgt een pak slaag. Daarbij verliest hij een stuk tand.

16 februari, Utrecht: Een gekneusde kaak en scheve tanden. Dat is het letsel van een buschauffeur die klappen krijgt nadat hij drie jongens zonder vervoersbewijs weigert in zijn bus.

7 februari, Soest: Een buschauffeur van lijn 70 loopt een gebroken jukbeen en een verbrijzelde oogkas op. De rechtbank in Utrecht veroordeelde de 19-jarige B. uit Soest maandag tot tien maanden cel, waarvan drie maanden voorwaardelijk.

31 januari, Purmerend: Een vrouwelijke buschauffeur wordt beroofd van geld en strippenkaarten. Ze loopt kneuzingen en een ribkwetsuur op. De politie arresteert twee jongens van 14 en 15 jaar thuis op het moment dat ze de buit zitten te verdelen.

30 januari, Tilburg: Een chauffeur (51) van Veolia in Tilburg wordt door een agressieve passagier in elkaar geslagen nadat hij diens vermoedelijke vader uit de bus zet omdat die stampij maakt.

29 januari, Apeldoorn: Een buschauffeur belandt in het ziekenhuis nadat hij in zijn gezicht is geslagen.

22 januari, Tegelen: Een man en een vrouw stappen de bus in en beginnen te drinken uit een blik bier. De chauffeur die laat weten daarvan niet gediend te zijn, krijgt klappen op zijn hoofd van de mannelijke passagier.

17 januari, Almere: Onbekenden gooien een fiets voor een rijdende bus. De chauffeur moet vol in de remmen en wordt door de daders gemolesteerd.

„Kom maar even naar buiten, dan maak ik je dood”

FNV Bondgenoten presenteerde maandag het ”Zwartboek sociale veiligheid”. Daarin staan 289 meldingen van chauffeurs van het stads- en streekvervoer die in maart werden belaagd. Een selectie.

Chauffeur Connexxion, Overijssel: „Een 17-jarig meisje stapte in met een abonnement dat in de zone waar zij wilde reizen niet geldig was. Zij wilde geen plaatsbewijs kopen. Ze ging al scheldend toch zitten en toen ik haar opdroeg de bus te verlaten, begon ze nog grover te schelden. Een andere passagier duwde het meisje naar buiten. Daar begon ze me te trappen. Ze stond op en sloeg me een paar keer in mijn gezicht. Ze vloog de bus in en griste haar tas weg. In het voorbijgaan sloeg ze me nog een keer in m’n gezicht.”

Chauffeur Connexxion, Gelderland: „Ik had een geschil met een passagier over dalurenkaartjes. De vrouw was aan het bellen en gaf niet aan wat ze wilde. Op de gok gaf ik haar een dalurenkaartje van een euro. Ze werd kwaad, want ze wilde een overstapkaartje. Ze griste twee kaartjes van het plankje. Ik pakte ze terug, maar kreeg toen klappen.”

Chauffeur Veolia, Noord-Brabant: „De bus was vijf minuten te laat. Eén persoon ging helemaal uit zijn dak en zei tegen me: „Kom maar even naar buiten, dan maak ik je dood.””

Chauffeur Veolia, Limburg: „In Hoensbroek stapt een zwarte man in. Hij laat een dagkaart zien en gaat zitten. De reis gaat naar Sittard. Bij het eindpunt komt de man naar me toe en zegt in niet goed verstaanbaar Nederlands: „Heerlen, ik moet naar Heerlen.” Hij flipte volledig en wilde me slaan. Hij zei: „Ik jou dood maken, man.””

Chauffeur Connexxion, Haagland: „Vier passagiers met een accordeon probeerden mij duidelijk te maken dat ze op de markt geld gingen verdienen. Met dat verhaal probeerde men gratis mee te reizen. Onenigheid volgde. Ze schreeuwden tegen me en maakten dreigende gebaren. Uiteindelijk voldeden ze het resterende bedrag. In ’s-Gravenzande verlieten ze de bus. Pas bij het eindpunt van m’n rit zag ik dat ze vier stoelzittingen kapot hadden gesneden en de vulling eruit hadden gehaald.”