Veel volwassen mannen overleefden de laatste en ergste maanden van de oorlog niet eens. Laat staan een jonge weduwe met een kind. Het leek daarom slecht af te lopen met de kleine Konstanze. Ze kwam eind januari 1945 als dikke baby in een kleine kliniek aan de Duits-Poolse grens ter wereld, maar takelde algauw af tot „crepeergeval.” Ze kreeg wondroos, bronchitis en een levensgevaarlijke longontsteking. Een zuster vreesde dat ze het niet zou halen en paste stiekem de nooddoop toe. Een paar dagen later herinnerde ook moeder Nina von Stauffenberg zich dat bij de rooms-katholieke opvoeding die ze haar kinderen had beloofd te geven, een nooddoop toegestaan was. Waardoor het zieke kind voor de tweede keer het sacrament kreeg bediend.Toen ze later toch in leven bleef, werd ze alsnog gedoopt door een priester. De officiële doopkaart bevatte nog de valse naam die haar moeder gedwongen was te dragen. Pas later kreeg ze via omwegen de kaart met haar echte naam: Konstanze von Stauffenberg.

Moeder Nina had die andere naam van de Gestapo gekregen omdat de politie bang was dat ze overal als held zou worden onthaald. In juli 1944 was haar man, de hoge officier Claus Schenk graaf von Stauffenberg, de centrale figuur geweest bij een aanslag op Hitler. Die aanslag was jammerlijk mislukt. Sindsdien was het grootste deel van haar familie gevangengenomen. ”Sippenhaft” noemden de nazi’s dat; een collectieve straf voor de hele familie.

De gravin was via diverse gevangenissen terechtgekomen in het vrouwenkamp Ravensbrück, waar ze tot eenzame opsluiting werd veroordeeld. Vanwege haar zwangerschap genoot ze wel enkele voorrechten en bleven grote vernederingen haar bespaard, maar contacten met andere gevangenen waren verboden. Zelfs haar eigen moeder –die ook vanwege de aanslag was opgesloten– kon alleen af en toe door een kiertje naar haar kijken.

Vlak voor de bevalling was ze echter weer verplaatst, nu naar een kleine kliniek aan de Duits-Poolse grens. Daar zag Konstanze het licht, als vijfde telg in het gezin Stauffenberg.

Sieraden

Inmiddels lijkt Konstanze von Schulthess in niets meer op het „crepeergeval” van toen. Ze is groot en fors en in haar gelaat valt het brede gezicht van haar vader te herkennen.

Ook haar moeder heeft haar sporen nagelaten. Konstanze beschrijft gravin Nina (1913-2006) als een zelfbewuste vrouw. Ze was de dochter van een Duitse diplomaat en had een internationale achtergrond. Door de vele sieraden die ze droeg, de make-up waar ze gek op was en de sigaretten waar ze niet buiten kon, leek ze in niets op de ideale moeder van de nazi’s.

Bij de promotie van haar boek ”Nina Schenk gravin von Stauffenberg. Een portret” verschijnt Konstanze zoals ze haar eigen moeder tekent. Ze draagt een grijsfluwelen broekpak met daarover een bruinzwarte mantel met bontkraag. De sieraden zijn goudkleurig; grote oorbellen, met een rode kern, diverse brede ringen en een opvallende halsketting. Het grijze haar is kortgeknipt en de wenkbrauwen uitgedund tot smalle streepjes. En ook zij gaat niet zonder lippenstift de deur uit.

Had ze een speciale relatie met haar moeder? „Nee”, zegt ze ferm. In het boek staat van wel. „Beslist een vertaalfout”, verzekert ze. Maar na enig bladeren blijkt ook de Duitse versie te spreken van een bijzondere band. „Toch is me nooit voorgehouden dat ik iets bijzonders moest zijn. Mijn moeder hield van ons alle vijf. Verwennen was er niet bij. Maar ik was natuurlijk wel in uitzonderlijke omstandigheden ter wereld gekomen.”

Dat een Duitse organisatie haar moeder in 1948 aanbood haar jongste af te staan voor adoptie in Amerika, wekt daarom altijd nog haar verontwaardiging. „Krankzinnig gewoon. Men dacht natuurlijk: Die heeft al zo veel kinderen, die kan er wel eentje missen. We hebben er onderling nog vaak om gelachen. Nou ja, het was ook een gekke tijd toen.”

Kinderparadijs

Het gezin Stauffenberg kwam na de oorlog op een wonderlijke manier weer bij elkaar. Tijdens de gevangenschap van moeder waren de vier grotere kinderen ondergebracht in een kindertehuis. Tot 1953 woonde het gezin op het familieslot bij grootmoeder von Stauffenberg in het Zuid-Duitse Lautlingen. „Daar ben ik opgegroeid. Het was een kinderparadijs. Een tuin vol bomen en kippen. Mijn vader had hier ook zijn jeugd doorgebracht. Het dorp voelde zich sterk verbonden met onze familie. Ik herinner me nog de begrafenis van mijn grootmoeder. Ze werd daar werkelijk vereerd.

Voor mijn moeder was het verblijf in Lautlingen echter niet makkelijk. Ze kwam vanuit eenzame opsluiting terecht in een huis vol vrouwen, kinderen en vluchtelingen, en moest zich maar zien te redden. Zodra de oorlogsschade aan haar eigen huis in Bamberg was hersteld, trokken we daarheen. Maar toen was ik al een jaar of acht.”

Klagen deed moeder nooit, stelt Konstanze. „Dat lag niet in haar aard. Ze heeft alles voor zichzelf weten te verwerken. Ze wist dat vrijwel iedereen verliezen had geleden en dat ze niet de enige oorlogsweduwe was. Wel konden we altijd over alles met haar praten.”

Vader was altijd aanwezig, vertelt ze. „Niet zozeer als de man van de twintigste juli (de dag van de aanslag, EvV). Gewoon als vader. Als kind groeide ik op met ”Papi im Himmel”. Pas later begon ik meer te beseffen dat hij een historische figuur was. Toen heb ik de eerste biografieën over hem gelezen. Als kind was ik natuurlijk niet zo politiek geïnteresseerd.”

Op zondagochtend gingen de kinderen Stauffenberg naar de mis. „En o wee als we te laat waren. Moeder ging zelf nooit mee. Zij was protestant en, zoals velen van hen, niet zo praktiserend. Vader was van rooms-katholieke komaf. Bij hun huwelijk was vastgelegd dat de kinderen een rooms-katholieke opvoeding zouden krijgen. Daar heeft ze zich aan gehouden.”

Hertrouwen was niet iets wat moeder Nina ooit serieus heeft overwogen, zegt Konstanze. „Dit geldt eigenlijk voor alle weduwen van de mannen rond de twintigste juli. De band met hun eerste man was nog altijd sterk. Mijn ouders hadden een zeer gelukkig huwelijk. Verder waren er door de oorlog natuurlijk weinig mannen beschikbaar. Naar buiten toe is zij altijd blijven optreden als de-vrouw-van.”

Poetsvrouwtje

Dat Nina volledig verrast zou zijn door Claus’ betrokkenheid bij een aanslag, is volgens Konstanze fantasie. „Uit hun correspondentie blijkt dat dit onderwerp in hun gesprekken leefde. Mijn vader had haar, als echte militair, het „Befehl” gegeven om zo goed mogelijk voor de kinderen te blijven zorgen. Het huismoederschap was in de aanloop naar de aanslag dus een manier om geen argwaan te wekken en later om te overleven. Maar in haar hart keek ze erop neer. Ze vond het verschrikkelijk toen ze in 2004 in een Duitse tv-film over mijn vader werd neergezet als het naïeve poetsvrouwtje.”

Wel was Nina verrast dat haar man de bom zelf had geplaatst. „Door eerdere verwondingen had hij nog maar drie vingers. Maar niemand anders kon het doen.”

Na de oorlog duurde het nog een hele tijd voordat het verzet tegen Hitler waardering kreeg. Zeker in militaire kringen werden de samenzweerders rond graaf von Stauffenberg gezien als kameradenmoordenaars. Inmiddels is dat totaal anders, zegt zijn jongste dochter. „Ik heb nooit anders dan respect voor hem geproefd. Dingen als verrader heb ik nooit gehoord. Maar wel is het respect de laatste jaren sterk gegroeid.”

Konstanze gelooft nog steeds in het beginsel ”adeldom verplicht”, dat haar vader ertoe bracht zijn land te dienen. „Geboren te worden in een adellijke familie geeft je geen privilege, maar schept een verplichting. Dat is een verantwoordelijkheid die je moet nemen. Maar verplichtingen gelden natuurlijk niet alleen voor de adel.”

N.a.v. ”Nina Schenk gravin von Stauffenberg. Een portret”, door Konstanze von Schulthess; uitg. Arbeiderspers, Amsterdam, 2009; ISBN 978 90 295 6770 1; 208 blz.; € 18,95.