De echtgenoot in de winkelstraat in Den Bosch hoeft er niet lang over na te denken. „De ideale vrouw? Dat is natuurlijk die van mij!” Anderen zijn duidelijk minder complimenteus. Hun droomvrouw is vooral blond, of ze heeft lange benen.De straatinterviews die aan het begin van de expositie worden getoond, geven aan hoe verschillend mensen denken over de vraag waaraan een ideale vrouw moet voldoen. Dat was ooit anders. Tot de opkomst van de emancipatiegedachte aan het eind van de negentiende eeuw was het ideaalbeeld voor een vrouw helder. Zij moest vooral een trouwe echtgenote zijn, een zorgzame moeder en een goede huisvrouw.

Dat beeld is duidelijk terug te zien op kunstwerken die op de expositie, die morgen voor het publiek opengaat, een plaats kregen. Er hangen veel schilderijen van vrouwen die handwerken en moeders die hun kinderen de borst geven of op een andere manier met hen bezig zijn. Ook zijn er veel kunstwerken te vinden met vrouwen uit de Bijbel en de klassieke oudheid. Zij waren als het ware de rolmodellen waaraan seksegenoten zich konden spiegelen.

Tegenwoordig vinden veel vrouwen hun rolmodellen in tijdschriften, op televisie en op internet. De tentoonstelling laat door middel van een zogenoemde ”wall of fame” portretten van bekende vrouwen van nu en uit het nabije verleden zien. Op een touchscreen kunnen bezoekers de foto’s aanklikken en lezen wie de vrouwen zijn en wat hun betekenis is of is geweest. En zo staat majoor Bosshardt zomaar in de rij van sportvrouwen, politici en actrices.

Boeiend contrast
De expositie is opgedeeld in zes thema’s: trouw, moederschap, huiselijkheid, vroomheid, daadkracht en schoonheid. Daarvoor is gekozen omdat het de meest uitgebeelde vrouwelijke eigenschappen in de Nederlandse kunst zijn. Bijzonder is dat per onderwerp oude en moderne kunst naast elkaar hangen. Daardoor ontstaat een boeiend contrast tussen de oorspronkelijke en de moderne opvattingen over de vrouw. Het is aan de bezoeker om uit te vinden in welk ideaalbeeld hij zich het beste kan vinden. Opvallend genoeg biedt de tentoonstelling veel ruimte aan vrouwelijke kunstenaars als L. A. Raven en Rineke Dijkstra, die zich verzetten tegen het volgens hen opgedrongen schoonheidsideaal.

Onder het thema trouw wordt vooral de vrouwelijke deugd kuisheid uitgebeeld. Daarmee werd niet alleen de maagdelijkheid van een jong meisje bedoeld, maar ook in algemene zin een eerbare en sobere manier van leven. Uitbundig gedrag, zoals schaterlachen of veel eten en drinken, hoorde daar zeker niet bij. Mooie schilderijen zijn hier te zien van de vrouw van Izak, Rebecca. Zij werd vaak als modelbruid afgeschilderd.

Veel aandacht is er voor het thema moederschap. Lange tijd werd dat als dé belangrijkste levensvervulling van de vrouw gezien. Ook nu nog is het een hot item in veel vrouwentijdschriften. Op een wand hangt groot de tekst uit 1 Timotheüs 2:15 in een vrije vertaling. „Zij zal zalig worden door kinderen te baren.” Eronder zeventiende-eeuwse schilderijen van liefhebbende moeders in de rol van voedster of verzorgster.

Aan een andere wand hangen drie grote foto’s van de bekende hedendaagse fotografe Rineke Dijkstra. Het zijn portretten van vrouwen, een uur, een dag en een week na de geboorte van hun kindje. Hier geen ideaalbeeld, maar pure vastlegging van de emotionele en lichamelijke toestand van een pas bevallen vrouw.

”Huiselykheid is ’t vrouwen kroon cieraad”, is de titel van een anoniem uitgegeven embleemboek uit de zeventiende eeuw. Dit ideaal is terug te zien in voorstellingen van vrouwen die spinnen, naaien of borduren. Rond 1850 ontstond er een heuse handwerkrage. Mogelijk werd die veroorzaakt door een relatief nieuw genre dat in dezelfde tijd in opkomst kwam: het vrouwentijdschrift. Aglaja, maandboekje voor dameshandwerken, was tot 1864 enorm populair onder vrouwen en bracht zijn lezers op de hoogte van de nieuwste handwerken. Nog altijd zijn er dergelijke tijdschriften te koop: Knip en Burda. Die ontbreken op de expositie dan ook niet.

Bekeerde zondares
In het gedeelte met als thema vroomheid vallen de vele schilderijen van Maria Magdalena op. Als „bekeerde zondares” verbeeldde zij dat iedere vrouw zich op het geloof kon richten. Oude, verheven kunstwerken én moderne naakttekeningen laten duidelijk verschillende opvattingen van kunstenaars zien over haar als persoon en over de vrouw in het algemeen.

Hoewel vrouwen zich tot het eind van de negentiende eeuw vooral niet boven de man moesten verheffen, werd daadkrachtig optreden door deze zelfde vrouwen wel degelijk gewaardeerd. Vele voorstellingen van Bijbelse vrouwen laten zien hoe die uitblonken in daadkracht, zoals koningin Esther, Jaël en de doortastende Abigaïl. In de expositie hangen zij overigens naast foto’s van de eerste feministes, die geroemd worden vanwege hun doortastende optreden om oude patronen te doorbreken.

Een mooi, jong en sexy uiterlijk is vandaag de dag voor veel vrouwen een van de belangrijkste idealen. Het is dan ook niet voor niets dat de expositie de hele bovenverdieping gebruikt om aandacht te geven aan het onderwerp schoonheid. Ook hier valt vooral het contrast tussen enkele eeuwen terug en nu op. Te veel aandacht voor het uiterlijk werd eeuwenlang juist als ondeugd gezien. Het zou maar leiden tot ijdelheid en trots. Ware schoonheid zit vanbinnen, zo was de algemene gedachte.

Nu lijkt het schoonheidsideaal naar het andere uiterste doorgeschoten te zijn. In een video uit 2006 komen vijf goedgeklede Amerikaanse vrouwen aan het woord. Zij vertellen tegen de achtergrond van een zwembad hoe zij zichzelf zien en wat hen gelukkig maakt. Schokkend is te horen dat ze het vooral over hun uiterlijk hebben.

Wat is de ideale vrouw? De expositie geeft geen eenduidig antwoord op die vraag, maar zet de bezoeker in ieder geval aan het denken en biedt handvatten voor discussie.

De expositie ”De ideale vrouw” is tot en met 3 mei te bezichtigen in het Noordbrabants Museum in Den Bosch.

Meer informatie: www.noordbrabantsmuseum.nl.