De Nederlandse bemoeienis met de oorlog op de Balkan kwam tijdens de verhoren in al haar facetten naar voren: het politieke besluit in 1993 om Dutchbat naar de Bosnische enclave te sturen, de aanloop naar de val van Srebrenica in juli 1995, de zwijgcultuur op het ministerie van Defensie en de wijze waarop het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) dit voorjaar tot zijn conclusie kwam.

De inhoud van het 3000 pagina’s tellende NIOD-rapport (”Srebrenica, een ’veilig’ gebied”) leidde kort na de presentatie tot de val van het kabinet en het vertrek van luitenant-generaal Ad van Baal als bevelhebber van de Koninklijke Landmacht. Hij was nog geen jaar in functie.

Het afscheid van Van Baal was in hoge mate symbolisch: kort na zijn vertrek keerde de militair terug op het ministerie aan het Plein om mede leiding te geven aan de reorganisatie van de krijgsmacht.

Toen het GroenLinks-kamerlid Karimi daar onlangs schriftelijke vragen over stelde, antwoordde minister Korthals van Defensie dat er „rust” moet komen onder de militairen. „Luitenant-generaal Van Baal heeft daaraan in zijn functie van bevelhebber der landstrijdkrachten een substantiële bijdrage geleverd, waardoor het in de rede ligt om zijn inzet en ervaring optimaal te gebruiken. Zulks is op generlei wijze omstreden.”

Onwil
De Grave, defensieminister van 1998 tot medio 2002, had bij de benoeming van Van Baal tot bevelhebber met de generaal afgesproken dat die zou aftreden als hij werd „besmet” door het NIOD-rapport.

Het besmetten draait om het woordje ”onwil”. Volgens NIOD-directeur Blom is, met Van Dale in de hand, de betekenis van onwil: geen goede wil.

Van Baal zei in zijn verhoor bij de commissie dat hij zich verzet tegen de term ”onwil”. Die acht hij zelfs beledigend. Volgens hem was er wel sprake van ”onkunde”, maar is ”onwil” niet bewezen. „Absoluut onjuist, niet onderbouwd, zeer suggestief en zeer kwetsend.” Hij is uit op eerherstel.

Bij de landmacht was er in de nasleep van Srebrenica weinig ervaring met politiek gevoelige zaken, aldus Van Baal. „Militairen willen problemen oplossen en juist niet op het bordje van de politiek leggen.”

De manier waarop de driesterrengeneraal tot zijn besluit kwam om op te stappen is opmerkelijk. Hij moest, zo vertelde hij vorige week, op 17 april van dit jaar uit de krant vernemen dat de VVD-bewindsman geen vertrouwen meer in hem had. De avond tevoren had hij nog een „vertrouwelijk en open” gesprek met minister De Grave gehad. Een bijna letterlijke weergave van dat gesprek stond de volgende dag in de krant. Daarop hing Van Baal zijn generaalspet aan de wilgen. „In het belang van de landmacht.”

Beschamend
Een verkeerde inschatting van de minister van Defensie, concludeerde de Nederlandse Officieren Vereniging (NOV) al direct na het naar huis sturen van Van Baal. De NOV is de grootste algemene vereniging voor officieren van alle krijgsmachtonderdelen.

NOV-voorzitter A. J. J. F. Hazenberg wist even niet wat hij hoorde toen hij ex-minister De Grave deze week bij de parlementaire enquêtecommissie Srebrenica hoorde zeggen dat er van initiatief nemen bij weinig ambtenaren sprake is. „Beschamend. Hij beledigde alle ambtenaren en zeker de militairen. Een schaamteloze vertoning. Als er ergens een club is van: niet zeuren, maar doen, is het bij de krijgsmacht.”

Volgens Hazenberg is het inmiddels duidelijk dat er geen enkele reden was om Van Baal weg te sturen. De Grave dreigde met ontslag op basis van een conclusie uit het NIOD-rapport waarbij van de enquêtecommissie weinig overbleef. Er was geen sprake van boze opzet en van het bewust misleiden van de minister, aldus NIOD-directeur Blom. Onwil was volgens Blom „het ontbreken van goede wil en het niet nemen van initiatieven.”

„Openlijk excuus is op zijn plaats”, vindt Hazenberg. Het hoofdbestuur van de NOV vergadert maandag en zal daar bij Defensie op aandringen. „De Grave moet publiekelijk erkennen dat hij fout zat. Daaruit volgt een openlijke rehabilitatie van generaal Van Baal.”

Terugkeren op de stoel van bevelhebber van de landmacht kan niet, daar zit inmiddels luitenant-generaal Urlings. „Misschien een internationale functie”, oppert Hazenberg. „Al is zijn leeftijd wel een probleem.”

Excuses
Uit de verhoren bij de parlementaire enquêtecommissie Srebrenica komen voor Hazenberg twee zaken duidelijk naar voren. „Ik ben ongelofelijk blij dat op een heel duidelijke manier helder wordt dat de leiding en de militairen van Dutchbat op geen enkele wijze gefaald hebben. De rekening ligt bij de politiek.”

Ook hier is rehabilitatie terecht, vindt Hazenberg. „De politiek als geheel moet excuses maken richting Dutchbat. Al die jaren zijn de Dutchbat-militairen genegeerd omdat ze fout konden zijn. Het zou politici sieren als ze nu zeggen: We hebben jullie zeven jaar lang in de steek gelaten. We waren laf, we hadden geen moed. Ik hoorde pas een journaliste zeggen: Er zijn veel militairen met moed en bijna alleen maar politici zonder moed.”

Verontrustend vindt Hazenberg het beeld van een zwalkend ministerie van Defensie. „We hebben te maken met een stel ministers van Defensie die niet tot de sterkste politici behoren en zullen behoren.” De NOV-voorzitter noemt Voorhoeve de minister van onderzoeken. „Hij durfde geen beslissingen te nemen.”

De Grave wilde via Defensie carrière maken en voerde soepel flinke bezuinigingen door. „Bij de kabinetsformatie deze zomer wilde niemand lijden onder het leiden van Defensie”, concludeert Hazenberg. In de wandelgangen wordt Defensie spottend het ”hoofdpijnministerie” genoemd. „De VVD’er Korthals kreeg uiteindelijk het lot, omdat niemand anders wilde. Hij stemde in met een bezuiniging van dik 800 miljoen euro, maar is niet te betrappen op een visie op de krijgsmacht.”

Luitenant-generaal Van Baal zelf wil niet reageren op de verhoren bij de enquêtecommissie. „We moeten de commissie in alle rust laten werken aan de conclusies”, liet hij gisteren via een defensiewoordvoerder weten.

Dat Nederland zo heeft geworsteld met de schuldvraag in het Srebrenica-drama, heeft volgens Van Baal vooral te maken met een Nederlandse karaktertrek. „Nederland is een pacifistisch land”, zei hij tijdens zijn verhoor. „Wij weten niet om te gaan met geweld.”