Zijn bezoek aan enkele cliënten deze week onderstreept nog eens zijn stelling dat het tbs-stelsel aan alle kanten rammelt. In zijn met dossiers volgestouwde advocatenkamer in Den Haag neemt Job Knoester de tijd om zijn grieven toe te lichten. „Een cliënt die is veroordeeld voor seksueel misbruik van een kind vertelde me dat hij in twee jaar tijd van zes behandelaars zes verschillende visies op zijn stoornis hoorde. Hij krijgt de vreemdste adviezen. Toen hij als hobby een soort Madurodamboompjes wilde planten, werd hij gewaarschuwd: „Pas op, die boompjes zijn ook klein en kwetsbaar.” Daarin ligt dus de belachelijke suggestie dat er een verband bestaat tussen zijn hobby om kleine boompjes te planten en zijn pedofiele neigingen. Als de zaak niet zo ernstig was, zou ik er keihard om lachen.”Knoester gooide vorige week de knuppel in het hoenderhok. De Haagse strafpleiter meldde dat hij zijn cliënten voortaan adviseert niet mee te werken aan psychiatrische rapportages, die zijn bedoeld om helderheid te krijgen over het opleggen van tbs. Door de weigering om mee te werken, wordt volgens de advocaat de kans kleiner dat zijn cliënten tbs krijgen.

Het tbs-systeem functioneert momenteel beroerd, vindt Knoester. Hij krijgt bijval van andere ’tbs-advocaten’ zoals Niek Heidanus (170 tbs-cliënten) en Wim Anker (80 tbs-cliënten). Tbs’ers staan volgens de critici vaak jarenlang op een wachtlijst. Behandelingen hebben in hun optiek weinig om het lijf. Knoester: „Met een uurtje muziektherapie per week kan het al gebeurd zijn.”

Pijnpunt voor advocaten is verder dat de verlofregeling voor tbs’ers is aangescherpt. Dat gebeurde na incidenten waarbij tbs’ers ernstig in de fout gingen. Zo wist wijlen Wilhelm S., destijds cliënt van Knoester, in 2005 aan zijn begeleiders te ontglippen en bracht hij op gruwelijke wijze een bejaarde man om het leven.

U keert zich tegen het verscherpte verlofbeleid. Maar het is toch goed dat tbs’ers streng worden bewaakt, om wantoestanden te voorkomen? Het zal je kind maar zijn die wordt aangerand door een ontsnapte tbs’er.

„Dat soort geluiden hoor ik ook op mijn voetbalclub en op verjaardagen. Ik neem het de mensen niet kwalijk. Ik begrijp dat burgers tbs’ers het liefst achter de tralies zien. Zeker als na een ernstig incident de emoties vers zijn. Toch zullen we moeten inzien dat het tbs-systeem erop gericht is veroordeelden weer stapsgewijs aan de samenleving te laten deelnemen. Iemand die veroordeeld is voor bijvoorbeeld doodslag of aanranding kun je nu eenmaal niet levenslang vastzetten. Terugkeer in de samenleving brengt altijd een zeker risico met zich mee.

Vergelijk het tbs-systeem met een weegschaal. Aan de ene kant zit beveiliging van de maatschappij en repressie tegen wangedrag, aan de andere kant is er het recht op behandeling van de zieke tbs’er.

Momenteel is de weegschaal doorgeschoten naar beveiliging en repressie. Tbs’ers raken gefrustreerd als de behandeling telkens wordt verlengd en behandelaars hun niet een echte kans geven om terug te keren in de maatschappij. Dat wreekt zich op den duur.

Pas hoorde ik een behandelaar in de wandelgangen over een tbs’er zeggen: „Eigenlijk hoort deze man niet in een kliniek thuis.” Toch durft die behandelaar dat niet te zeggen tegen een rechter, die moet beslissen over verlenging van de tbs. De behandelaar redeneert: Als het toch fout zou gaan wanneer die tbs’er vrijkomt, krijg ik de schuld.

We zijn een bang land. Burgers zullen moeten inzien dat je nooit 100 procent veiligheid kunt bieden. Laten we minder angstig zijn. Criminaliteit, ziekte, oorlog horen bij het leven.”

Is het wel maatschappelijk verantwoord dat u cliënten afraadt mee te doen aan een psychiatrische rapportage? Zo blijven zieke criminelen toch onbehandeld?

„Ik ben er in de eerste plaats om de belangen van mijn cliënt te behartigen, niet om als advocaat vooral mijn maatschappelijke verantwoordelijkheid te tonen. Daarbij komt dat ik zeker wil dat iemand met een stoornis wordt behandeld, maar dan moet er wel een goede therapie zijn. En daar schort het aan.”

U wijst op het gebrek aan deugdelijke behandeling. Zullen de tbs’ers zélf ook niet moeten meewerken aan hun genezing?

„Zeker. Tegen mijn cliënten zeg ik altijd: „Overleg en werk samen met je behandelaars.” Maar soms is het juist een onderdeel van de stoornis dat een cliënt zijn eigen probleem niet erkent. Als een psycholoog of psychiater de diagnose ”narcistische persoonlijkheid” of ”antisociale persoonlijkheid” stelt, kan de betrokkene het daar niet mee eens zijn. Dan is het dus vooral een taak van de behandelaar om de tbs’er gemotiveerd te krijgen.”

Tbs-deskundige prof. dr. B. Raes stelt dat sommige tbs’ers onbehandelbaar zijn. Die kunnen maar het beste voorgoed worden vastgezet op de longstayafdeling.

„Die stelling is te verdedigen. Dan praat je over mensen die telkens weer echt zware delicten plegen. Moord, ernstige kinderverkrachting.

Op de longstay zitten nu echter steeds vaker mensen die veroordeeld zijn voor relatief minder zware misdrijven. Die kant moeten we niet op. Dat heeft overigens ook de Raad voor de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming dit jaar nog benadrukt. Een van mijn cliënten verblijft op de longstay, nadat hij is veroordeeld voor meerdere aanrandingen, dus níét de zwaardere verkrachtingen, en voor brandstichting. Mijn beroep tegen de beslissing om de man op de longstay te houden, is afgewezen. Ik vind het niet proportioneel dat deze man voor deze delicten mogelijk levenslang vastzit.”

Het tv-programma Netwerk maakte vorige week een vernietigende uitzending over tbs-kliniek Veldzicht in Balkbrug. Tbs’ers zouden ten einde raad zijn. In een reactie zegt de kliniek dat er wel een juiste behandeling plaatsvindt. Een welles-nietesspel?

„In de uitzending zijn interne documenten getoond waaruit blijkt dat er van binnenuit zorgen zijn over de gang van zaken in tbs-kliniek Veldzicht. De reactie van de leiding van de kliniek op de tv-uitzending beschouw ik als een poging om pottenkijkers buiten de deur te houden. Een uiting van de doofpotcultuur.”

Is de moeilijkheid ook niet dat de wereld van de forensische psychiatrie en psychotherapie zo ongrijpbaar is?

„Dat is zeker een punt. De meeste mensen met een stoornis lopen buiten de cel rond. Onder de beste politici zitten ook psychopaten en narcisten. Psychologie is de meest zachte wetenschap. Het is heel moeilijk om voorspellingen te doen over iemands gedrag. Dan is het dus zaak om ervaren personeel in dienst te hebben. Nu blijken sociotherapeuten tot mijn verbazing pabo’ers te kunnen zijn. Een prachtige opleiding, maar niet bedoeld om mensen op te leiden voor het begeleiden van tbs’ers.”

Wie is de tbs’er? Kunt u een schets geven?

„Anders dan mensen op straat denken, zijn tbs’ers meestal geen griezelige mensen. Natuurlijk is de ene tbs’er de andere niet. Er zijn zeer intelligente cliënten, maar ook zwakbegaafde. Meestal willen ze wel een stevige behandeling krijgen. De meeste tbs’ers zijn niet alleen maar slechte mensen. Zelfs zij die de ernstigste misdrijven pleegden, hebben ook een minder donkere kant. Vrijwel alle tbs’ers hebben grote problemen in hun jeugd ondervonden.”

Slechte jeugd: het gebruikelijke verweer van de advocaat?

„Ik geef toe: een slechte jeugd is nog geen legitimatie voor het plegen van delicten. Er zijn veel mensen met een problematische jeugd die toch geen crimineel zijn geworden. Maar sommige tbs’ers -ik denk aan Wilhelm S., die zich van het leven heeft beroofd- hebben echt nauwelijks kansen gehad.”

U staat mensen bij die zeer ernstige misdrijven op hun geweten hebben. Wat doet dat met uzelf?

„Ik verdedig niet de daad, maar de verdachte. Ik ben in staat mijn gevoelens te scheiden van mijn werk. Ik sta momenteel een man bij die zijn eigen kind van anderhalf jaar zo hard door elkaar heeft gerammeld, dat het kind om het leven is gekomen. Het kind was ook toegetakeld met een strijkijzer. Ik kan mijn emoties daarover aan de kant zetten en zie het drama zakelijk-juridisch onder ogen. Maar ik begrijp heel goed dat anderen daar niet toe in staat zijn.

Ik kan niet ontkennen dat ik harder ben geworden. Ik heb een randje om mijn ziel gekregen. Mijn beeld van mens en maatschappij is minder positief geworden.”

Komende maandag een reactie van drs. J. A. Poelmann, voorzitter van de raad van bestuur van de Pompestichting, waaronder drie tbs-klinieken vallen.

Kritiek op tbs-systeem

Opnieuw ligt het tbs-systeem onder vuur. Diverse advocaten beklagen zich over het gebrek aan deugdelijke behandeling van hun cliënten. Onder meer tbs-kliniek Veldzicht in Balkbrug en tbs-kliniek Oldenkotte in Rekken moeten het ontgelden. De laatste tijd zouden opvallend veel wanhopige cliënten de hand aan zichzelf hebben geslagen. De inspectie doet onderzoek.

De tbs-maatregel is bedoeld voor veroordeelden die verminderd toerekeningsvatbaar zijn vanwege een stoornis.

In de veertien tbs-klinieken in Nederland zitten momenteel ongeveer 1600 mensen achter slot en grendel. Een behandeling moet na ongeveer zes jaar zijn voltooid, maar kan worden uitgebreid. De rechter bekijkt eens per twee jaar of de tbs moet worden verlengd met twee jaar.

Dit is het eerste deel van een tweeluik over het tbs-systeem.