Zowel Claus von Amsberg als Máxima Zorreguieta was in Nederland een tijdlang onderwerp van hevige politieke en maatschappelijke discussie. Hij halverwege de roerige jaren zestig, omdat hij als Duitser behoorde tot het volk van de voormalige bezetter. Zij bij het dagen van de eenentwintigste eeuw, omdat ze dochter is van een minister uit het schimmige Videla-regime dat Argentinië in de jaren zeventig met harde hand regeerde.

In beider geval is de vraag omtrent de troonsopvolging gesteld. Natuurlijk had prinses Beatrix het recht om een Duitser te trouwen, maar moest ze dan geen afstand doen van de troon? Na onderzoek door Loe de Jong besloot het kabinet-Cals in 1965 dat dit niet noodzakelijk was. Eenzelfde lijn volgde het kabinet-Kok in 2001 ten aanzien van het voorgenomen huwelijk van kroonprins Willem-Alexander met Máxima, na onderzoek door professor Baud.

Er zijn echter ook belangrijke verschillen in de wijze waarop beide personen in Nederland werden onthaald, aldus historicus en publicist Arnout van Cruyningen, van wie onder meer het boek ”Trouwen met Oranje” (2001) verscheen. De „voor een deel irrationele bezwaren” van weleer tegen de nationaliteit van Claus zijn volgens hem moeilijk vergelijkbaar met de bezwaren tegen „het milieu waaruit Máxima afkomstig is.” Desondanks moest Claus veel meer moeite doen om de harten van de Nederlanders te winnen dan Máxima.

„De commotie rond de nationaliteit van prins Claus is destijds door een aantal linkse geesten misbruikt om te protesteren tegen de gevestigde orde, tegen het regentendom, waarvan de monarchie de bekroning vormde”, zegt Van Cruyningen. „Daarbij is hij door velen totaal verkeerd ingeschat. Toen ze hem beter leerden kennen, bleek hij het tegendeel van wat ze verwacht hadden. Te veel heerste nog het stereotiepe beeld van de arrogante en laarzenklappende Duitser.”

Het heeft daarom „iets wrangs”, vindt Van Cruyningen, dat sinds het overlijden van prins Claus uitgerekend enkele linkse politici hem „voor hun karretje spannen.” Het beeld van de linkse prins doet de overledene geen recht, meent de Oranje-kenner. „Hij heeft er zich zijn leven lang tegen verzet om bij bepaalde groepen te worden ingedeeld. Claus besefte dat hij als echtgenoot van de Koningin de indeling links-rechts moest overstijgen. Hij noemde zichzelf politiek hybride.”

Goede houding
Het grote aantal commentaren over Claus’ leven en betekenis stoort Van Cruyningen lichtelijk. „Er is een overdaad aan reacties, maar een gebrek aan reflectie. Is het nu werkelijk zo dat prins Claus slachtoffer is geworden van het keurslijf waarin de overige leden van het Koninklijk Huis hem hebben geperst? Was er werkelijk sprake van een onvervuld bestaan in de schaduw van de troon? Dat is maar zeer de vraag.”

De tragiek die in dergelijke beelden doorklinkt doet het goed bij het grote publiek. Maar volgens Van Cruyningen doen ze onrecht, zowel aan de prins als aan de andere leden van het koningshuis. „De slachtofferrol past niet bij Claus”, stelt hij ertegenover. „Hij heeft juist veel ruimte gekregen voor een eigen rol, maar is daar altijd zeer zorgvuldig mee omgegaan. Het is zijn grote verdienste dat hij de grenzen nimmer heeft overschreden.”

Claus leerde die grenzen kennen toen hij nog maar pas in Nederland was. Hij was al „volleerd diplomaat”, benadrukt Van Cruyningen, maar bekwaamde zich daarnaast buitengewoon goed in het Nederlandse staatsrecht. De anti-Claus-demonstraties vormden verder een harde leerschool, waar de nieuwe prins veel van de „gevoelens en eigenaardigheden van het Nederlandse volk” ontdekte.

De prins toonde zich een uitstekende leerling. Zijn „bijna-verontschuldigende houding” nam bij velen de aanvankelijke afkeer spoedig weg. Van Cruyningen: „Claus toonde aan dat hij de met oorlogservaringen samenhangende, oprechte bezwaren tegen zijn persoon goed kon invoelen. Ook de leden van de Joodse gemeenschap in Nederland waren daar erg van onder de indruk. Dat voorkomende in zijn optreden heeft hem steeds voor het maken van fouten behoed.”

Veel dieper
Prinses Máxima kan wat dat betreft het een en ander van haar schoonvader leren, meent Van Cruyningen. Hijzelf behoorde aanvankelijk tot de tegenstanders van het huwelijk dat dit voorjaar in Amsterdam werd gesloten. Althans, tegen een bij wet goedgekeurd huwelijk. Achteraf is hij overigens „dankbaar” dat de consequentie daarvan niet getrokken hoefde worden, want dan zou prins Willem-Alexander verloren zijn geweest voor de erfopvolging. Van Cruyningen heeft veel respect voor de Nederlandse kroonprins.

De politieke bezwaren tegen het huwelijk met Máxima waren volgens Van Cruyningen echter wel degelijk steekhoudend. „Bij Claus ging het voornamelijk om een eerste ingeving -„onze kroonprinses gaat met een halve nazi trouwen”-, die al snel volledig onterecht bleek. Ten aanzien van de familie Zorreguieta blijven de vragen echter voortsudderen, ben ik bang. Prinses Máxima heeft wat mij betreft nog onvoldoende afstand genomen van dictator Videla en de hele clan eromheen.”

Die kans heeft Máxima wel gehad. In het televisie-interview dat zij samen met prins Willem-Alexander gaf, kwamen het Videla-bewind en de tienduizenden verdwijningen in het Argentinië van die dagen nadrukkelijk aan de orde. „Naar mijn mening gaven beiden er toen onvoldoende blijk van dat ze echt voeling hadden met de bezwaren tegen dat bewind”, oordeelt Van Cruyningen. „Máxima stelde zich in elk geval lang niet zo voorkomend op als prins Claus in de jaren zestig deed.”

De historicus uit het Gelderse Wijchen ziet in de hele affaire-Zorreguieta nog grote risico’s voor de Nederlandse monarchie. „De positie van haar vader blijft spannend. Als er straks kinderen komen, zal hij dan bijvoorbeeld bij hun doop aanwezig zijn? Daar kan zeker weer parlementaire discussie over ontstaan. Politieke vragen omtrent de relatie met de familie Zorreguieta blijven een moeilijkheid vormen.”

Máxima-hype
Intussen heeft Máxima zelf grondig afgerekend met de status van omstredenheid: in hoog tempo is ze uitgegroeid tot een van de populairste leden van het Koninklijk Huis. Maar dat kan Van Cruyningen niet geruststellen. „We dreigen te vergeten dat ze de lagere school van het Nederlandse staatsbestel nog aan het doorlopen is en doen net alsof ze haar doctoraalexamen al heeft afgelegd. Máxima zal ons rechtssysteem grondig moeten leren kennen om zich, net als Claus, voor misstappen te kunnen hoeden.”

Had Claus het destijds op zijn kennismakingstournee door Nederland nog knap lastig met de hetze tegen zijn persoon, in het geval van Máxima was er al sprake van een soort Máxima-hype. „Het was wellicht beter geweest als we wat minder toeschietelijk, iets terughoudender waren geweest”, meent Van Cruyningen. „Ze zou dan sterker zijn aangespoord om rekening te houden met bepaalde gevoelens in de samenleving.”

Dat het de laatste tijd nogal rustig is rond Máxima, moet volgens Van Cruyningen een bewuste keuze zijn. „Aan het hof beseft men zeer wel dat we niet de kant van glitter en glamour op moeten. Carnavaleske toestanden kunnen de monarchie schade berokkenen. Dat hebben we in Engeland gezien met prinses Diana. De leden van een koningshuis moeten afstand weten te houden en zich richten op de inhoud.

Van prins Claus kan prinses Máxima wat dat betreft veel leren. Die had geen sterallures, maar bezat fijngevoeligheid. Hij besefte goed de verantwoordelijkheid van zijn positie, verdiepte zich in de Nederlandse samenleving en leefde zich in de Nederlandse volksaard in. Ik hoop van harte dat Máxima daar net zo goed in slaagt als hij. Dat ze diezelfde deskundigheid weet te verwerven, datzelfde gevoel voor hoe de verhoudingen liggen. ”