Het gaat om grotendeels ’zwarte scholen’, met kinderen die niet allemaal evenveel aan normen en waarden in hun rugzakje hebben als ze voor het eerst naar school gaan. Kinderen uit incomplete gezinnen soms, die van oudere broers en zusters afhankelijk zijn die de opvoeding ook niet altijd helemaal aankunnen. Kinderen ook, die op straat hun mannetje hebben moeten leren staan op een manier die ze later wel eens in moeilijkheden zou kunnen brengen.

De scholen voerden ieder op eigen wijze het vak ’sociale competentie’ in, leren fatsoenlijk functioneren in een groep. Dat is nodig om te beseffen wat normen en waarden èn het belang daarvan zijn. Bovendien doet het het leervermogen goed.

Basisschool De Provenier heeft het vak voor een half uurtje per week echt ingeroosterd, maar leert het de kinderen op elk moment dat nodig is, door alle andere vakken en het speelkwartiertje heen. Iedere leerkracht bemoeit zich als het nodig is ook met elk kind.

Directeur Ed Oomens: „We leggen het niet van bovenaf op. De kinderen snappen best dat je sommige dingen niet moet doen. We laten ze zelf meedenken. We hebben overal in onze school regels opgehangen, met tekeningen van de kinderen zelf erbij.” De regels zijn onder meer: Je zorgt dat je op tijd in het lokaal bent, je luistert naar alle mensen die op school werken, probeer eerst zelf een probleem op te lossen voordat je een leerkracht erbij haalt en je spreekt zoveel mogelijk Nederlands.

Bijna alle kinderen van De Provenier zijn van allochtone afkomst, 30 procent is Turks, 30 procent Marokkaans. Bij ”Je spreekt zoveel mogelijk Nederlands” maakte een kind een tekening van een mond met een tekstwolkje met daarin de Nederlandse vlag. Het ’kunstwerk’ is verder opgefleurd met een tulp, een molen, een klomp en een stuk kaas.

Integreren moet op De Provenier, maar respect voor ieders manier van denken staat eveneens hoog in het vaandel. Na de aanslagen op 11 september in de Verenigde Staten herdachten de kinderen samen de slachtoffers, of ze moslim, christen of wat dan ook waren. Het ene kind dat de stilte niet in acht nam, werd na afloop door de hele club kwaad aangekeken.

De Provenier brengt de sociale competentie vanaf groep 1, de vierjarigen, al bij. „Aan het begin van het schooljaar spelen leerkrachten sketches met een van de regels als thema. De eerste weken van het jaar wordt er op elke maandag aan een van de regels extra aandacht besteed”, vertelt Oomens.

Hij heeft de indruk dat een en ander goed beklijft, ook wel bij kinderen van wie het thuisfront niet het meest ideale is om goed bewust te worden van normen en waarden. Op school zijn de zaken in elk geval duidelijk. Kinderen worden ook nauwelijks geplaagd: ook niet als ze kleren van Zeeman of Wibra dragen. Daar is niks mis mee op De Provenier.

Het succes wordt, net als op de andere vijf scholen, gemeten met een speciale lijst, waarop leerkracht twee keer per jaar de resultaten aangeven die de kinderen gezamenlijk bereiken op terreinen als ervaringen delen, aardig doen, gevoelens delen, samen spelen en werken, taken uitvoeren, jezelf presenteren, luisteren en praten, opkomen voor jezelf en omgaan met ruzies. Dingen die op een witte school misschien ook geen overbodige luxe zouden zijn, erkent Oomens.

De school onderhoudt ook contacten met de ouders, zodat de resultaten verder doorwerken. Een kind heeft immers behoefte aan eenduidigheid en regelmaat. Zo eist de school van de ouders dat ze hun kinderen een ontbijt geven voordat ze naar school gaan, iets wat er tot voor kort regelmatig bij inschoot. De ouders worden zoveel mogelijk bij de school betrokken door ’assistenten ouderbetrokkenheid’ en koffie-ochtenden. De assistenten zijn bij de Provenier van allochtone afkomst, maar spreken prima Nederlands. Ze kunnen een en ander overbrengen aan andere ouders die onze taal onvoldoende machtig zijn.

School De Hoeksteen (met 38 nationaliteiten) is ook een van de vijf scholen die meedoen aan het sociale-competentie-project. Leraar Bert Opdam: „We hebben het nu vier jaar lang twee keer per week als les in de groep gegeven. Voornaamste thema’s waren luisteren naar elkaar, omgaan met respect en omgaan met ruzie. Het was vaak erg moeilijk lesgeven aan kinderen die op dit terrein een gedeeltelijk lege rugzak hebben. We hebben de indruk dat het goed gewerkt heeft, het is echt rustiger op school. Het beklijft ook wel bij kinderen die van thuis minder meekrijgen. De school is met zijn regels dan toch een vast punt, een houvast.”

Sociale competentie was een idee van het Pedologisch Instituut in Rotterdam. Op woensdag 2 oktober is er een symposium over het onderwerp in Amersfoort. Een compleet lespakket is volgend jaar januari te verwachten.