Met een roman over de zeesleepvaart kon je in de oorlog de Duitsers provoceren. Of schrijver Jan de Hartog heeft willen provoceren, is de vraag. Ooit zei hij in een interview dat hij met zijn boek alleen maar de meisjes wilde bereiken. De titel, die De Hartog van een haringkraampje op het Centraal Station in Amsterdam wegkaapte, kwam er op aandringen van de uitgever.

Intussen zette De Hartog de zeesleepvaart op de kaart. Dr. Joke E. Korteweg, die in 2000 op het sleepwezen promoveerde, bevestigt dat. „Vóór die tijd hoorde je daar niemand over. Maar Nederland zocht erkenning en De Hartog liet met zijn boek zien: Wij zijn ook groot op een bepaald gebied. Sleepvaart werd ineens een nationaal symbool. In het sleepwezen zelf is het boek niet gewaardeerd, De Hartog werd als een fantast beschouwd. De roman beschreef in deskundige ogen een wereld die niet die van de sleepvaart was.”

F. R. Eckmar
De Hartog, domineeszoon, had zelf ook in de vaart gewerkt. Toen hij tien jaar was, werd hij al aangenomen als hulpje op een vissersboot. Later werd hij lichtmatroos op een hospitaal-kerkschip en werkte hij als stoker bij de havenpolitie. In 1935 kwam er van zijn hand een detective (”Een linkerbeen gezocht”) uit, die hij schreef onder het pseudoniem F. R. Eckmar (verrek maar).

De schrijver vluchtte in de oorlog naar Engeland en kwam vervolgens in de Verenigde Staten terecht. Hij schreef tientallen romans en toneelstukken. Volgens zijn Hollands uitgever Hazeu van De Prom zijn er van zijn boeken „miljoenen” verkocht. De Hartog was in de Verenigde Staten bekender dan in Nederland, aldus de uitgever. „In de VS vergelijkt men hem met de grote vertellers. Het zat hem wel eens dwars dat hij de laatste tijd minder erkenning kreeg vanuit Nederland.”

Korteweg is evenmin geneigd om zijn boeken als literatuur te beschouwen. „Hij schrijft boeiend en is goed in het typeren van karakters. Hij schildert vaak ruwe bolsters met blanke pit en kweekt daarmee sympathie, maar ik beschouw zijn werk niet als literatuur. Ik associeer hem met het genre van de streekromans.” Vanwege de vloeken die De Hartog niet schuwde te gebruiken, kreeg ”Hollands Glorie” van dagblad Trouw indertijd een negatieve beoordeling. Veel latere interviewers en journalisten beschouwden hem als een fantast en leugenaar.

Quakers
Later wilde De Hartog niet meer met het sleepwezen geassocieerd worden. Hij schreef boeken waarin telkens een religieuze ondertoon opvalt, zoals zijn romans ”Stella” (1950), ”Thalassa” (1951) en ”Gods Geuzen” (1947). Wat de personages in zijn boeken drijft, is een vage roeping, de wil om goed te doen in de ogen van God. Bekend is ook ”Het koninkrijk van de vrede” (1971-’75), een vierdelige serie over de quakers. Een onderwerp dat alles te maken heeft met De Hartogs bekering tot het quakerdom in de jaren zestig.

Woensdag wordt De Hartog gecremeerd in Houston. Uitgever Hazeu overlegt met zijn weduwe om zijn as in Valburg of in Maassluis uit te strooien.