Is in zijn presentatie nauwelijks nog zijn vroegere ik terug te vinden, qua beleid lijkt er eveneens sprake van een metamorfose. Waar is toch die politicus gebleven die eindeloos hamerde op het aambeeld van de eigen verantwoordelijkheid, die rechts georiënteerde christendemocraat die een natuurlijke voorkeur leek te hebben voor regeren met de VVD en die niets liever deed dan bezuinigen, staatsschuld aflossen en de verzorgingsstaat versoberen?In plaats daarvan zag Nederland vrijdag een minister-president die een begroting verdedigde waarin hij miljarden euro’s extra uitgeeft, waarin de belastingen stijgen en de inkomens worden genivelleerd. VVD-leider Rutte had zijn conclusie klaar: „Dit is het meest linkse kabinet sinds Den Uyl”, en: „Het CDA heeft zich laten inpakken door de PvdA.”

Voor de analyse van Rutte is iets te zeggen. Wie de hoofdlijn van de Miljoenennota beziet, krijgt sterk de indruk dat het CDA in de onderhandelingen over de rijksbegroting vooral het punt van het overschot op die begroting heeft binnengehaald. Zoals bekend hechten de christendemocraten zeer aan het verkleinen van de staatsschuld. In ruil daarvoor kon de PvdA, zo lijkt het, vrijelijk haar gang gaan met het ’verzinnen’ van tal van beleidsintensiveringen, mits die van een deugdelijke dekking werden voorzien.

Toch valt op die voorstelling van zaken bij nader inzien veel af te dingen. In de eerste plaats is het beleid dat nu gevoerd wordt zó links niet als de VVD wil doen geloven. Welzeker, er wordt genivelleerd. Maar de mate waarin dit gebeurt, is gering. En dat het gebeurt, heeft meer een praktische dan een ideologische achtergrond. Geenszins is het de bedoeling van dit kabinet om stap voor stap tot zo gelijk mogelijke inkomens te komen. Het beleid van Balkenende IV staat ver af van de ”spreiding van kennis, macht en inkomen” die Den Uyl voor ogen stond.

Ook zijn de huidige investeringen in de samenleving niet zomaar vergelijkbaar met het geld dat in jaren zeventig in de publieke sector werd gepompt. Gedacht vanuit Balkenendes ideologie -zie bijvoorbeeld zijn Tinbergenlezing van 2003- kunnen er tijden zijn waarin de overheid in de samenleving moet investeren met als doel die gezond, krachtig en vooral zelfredzaam te maken.

Die tijd is volgens de minister-president nu aangebroken. Waar de paarse kabinetten de particuliere welvaart vergrootten maar de publieke voorzieningen verwaarloosden, is het nu tijd voor een omgekeerde beweging. Vier of vijf jaar geleden was er eenvoudigweg geen geld om te investeren in sociale samenhang. Zijn eerste kabinetten gebruikte Balkenende daarom om de verzorgingsstaat te hervormen en alvast zijn waarden- en normenoffensief te starten. Dat deel van zijn agenda kon hij uitstekend uitvoeren met behulp van de VVD. Bij het volgende deel van zijn agenda maakt hij gebruik van de bijstand van de PvdA.

Als Rutte Balkenende verwijt een kameleon te zijn, dan ziet hij over het hoofd dat het CDA altijd een typische middenpartij is geweest, zowel praktisch als ideologisch. Dan staart hij zich blind op de wijze waarop Balkenende zich in de vorige kabinetsperiode profileerde en vergeet hij dat de christendemocratie altijd meerdere verschijningsvormen heeft gehad.

Als iets na de laatste Kamerverkiezingen duidelijk is geworden, is het dat het wendbare CDA weer geheel terug is in het centrum van de macht. Van Agt zei het al: We buigen niet naar links en we buigen niet rechts. Beter was wellicht geweest: We buigen soms naar links en soms naar rechts.

Het CDA heeft het met die politiek door de jaren heen ver geschopt. Het enige probleem waarmee de partij nu kampt, is dat buigen naar rechts, vanwege de diepe crisis in de VVD, geen optie is. De christendemocraten zullen het nu echt langere tijd met de PvdA moeten rooien.