Om zweefvliegen te zien, hoef je in natuurgebied de Nieuwkoopse Plassen bij Woerdense Verlaat (Zuid-Holland) niet ver te lopen. Na een fikse regenbui zitten tientallen gekleurde insecten op de struiken. „Nu de zon gaat schijnen, laten ze zich bij honderden zien”, zegt Van Steenis, ecoloog en zweefvliegdeskundige bij Natuurmonumenten.Met een kennersoog determineert hij het insect in luttele seconden. „Hij heeft een zwart borststuk met gele strepen. Dat hebben slechts tien soorten”, zegt Van Steenis, terwijl hij het vliegje bij de poten vasthoudt. „Daarnaast heeft deze lichtgele vlekken op de rug. Dan is het een citroenpendelvlieg. Als hij oranje vlekken heeft, is het een gewone pendelvlieg.”

Het grote publiek kent de zweefvlieg nauwelijks, hoewel hij in stadstuinen vaker te vinden is dan wespen en bijen. Om te voorkomen dat ze worden opgegeten, hebben zweefvliegen zich zo aangepast dat ze lijken op deze insecten. „Soms word zelfs ik nog door die beestjes voor de gek gehouden”, lacht Van Steenis.

Er zijn echter grote verschillen. Zo kunnen zweefvliegen niet steken of bijten, is hun lichaam recht in plaats van krom en lijken ze te kunnen zweven. In feite bewegen ze hun vleugels extreem snel, tot 300 keer per seconde. Ter vergelijking: een kolibrie beweegt zijn vleugels honderd keer per seconde. Mensen kunnen deze bewegingen niet registreren.

Rond de Nieuwkoopse Plassen zijn ruim tachtig soorten zweefvliegen te vinden, maar hun aantal in heel Nederland daalt snel. Ruim 20 procent van de 328 soorten wordt bedreigd. De belangrijkste oorzaak daarvan is dat de bodem intensiever wordt gebruikt voor landbouw. Van Steenis: „Boeren maaien te veel, waardoor er minder bloemenaanbod is. Vorig jaar zomer kon ik in de Achterhoek op een oppervlakte van 25 vierkante kilometer amper bloeiende planten vinden.”

Bovendien zorgt ontwatering -het afvoeren van overtollig water- voor sterke verdroging van zowel landbouwgronden als natuurgebieden. „Het grondwaterpeil wordt altijd op 60 centimeter onder het maaiveld gehouden. Dat is te droog voor de zweefvliegen.”

De ecoloog ziet ook positieve ontwikkelingen voor de zweefvlieg. Ruim 65 soorten doen het goed in Nederland. Dit komt door de uitbreiding van bossen en de toenemende verstedelijking. „De zweefvlieg gedijt goed in een beschutte biotoop. De laatste decennia is er steeds minder open ruimte, door onder meer de aanleg van nieuwbouwwijken en stadsparkjes.”

Daarnaast zorgt de klimaatsverandering voor veel import van zweefvliegsoorten uit Zuid-Europa. „Helaas zijn dit de algemene soorten. De bijzondere, die leven op schrale graslanden, verdwijnen.”

Zweefvliegen zijn volgens Van Steenis bijzonder nuttige insecten, onder anderen voor tuinliefhebbers. De larven van veel soorten doen zich te goed aan bladluizen. Verder spelen ze een cruciale rol als belangrijkste bestuivers in wegbermen en natuurgebieden.

Negen zweefvliegdeskundigen, onder wie Van Steenis, zijn bijna klaar met het opstellen van de eerste Nederlandse zweefvliegenatlas. Natuurmonumenten komt daarmee om de insectensoort meer bekendheid te geven. Onlangs werd de 328e zweefvliegsoort in Nederland ontdekt: de verborgen sapzwever. Het boekwerk beschrijft alle in Nederland bekende soorten zweefvliegen en verschijnt begin volgend jaar.