Naargeestig sirenegeluid galmt door de nagebootste schuilkelder in het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, gelegen in de glooiende heuvels bij Groesbeek. In de halfduistere kelder staan een kale peuterdriewieler, een armetierige brits en wat potten en pannen.Oorlogsmusea zijn tuk op authentieke spullen uit de Tweede Wereldoorlog. In samenwerking met het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid binden dertien oorlogsmusea morgen op een speciale actiedag in Hilversum de burger op het hart spullen uit de Tweede Wereldoorlog in Nederland en Nederlands-Indië niet op de vuilnisbelt te gooien.

Bij het Nationaal Bevrijdingsmuseum komen „dagelijks” spullen van burgers binnen, vertelt directeur Wiel P. H. Lenders. „Dat kan de zoveelste distributiebon zijn, een oorlogskrant, een dagboek, maar ook een NSB-menukaart voor een kerstdiner eind jaren dertig van de vorige eeuw. Zo’n kaart vermeldt onder meer het afspelen van klassieke muziek. In eerste instantie denk je dus met ordentelijke lieden te maken te hebben, maar het blijken uiteindelijk vogels van een ander pluimage te zijn.”

Spullen uit de Tweede Wereldoorlog kunnen veel zeggen over de trieste situatie in die dagen, weet Lenders. „Vorig jaar kregen we een van hondenhaar gebreid truitje van een vrouw uit Wassenaar. Haar moeder had het truitje gebreid van de haren die overbleven na het trimmen van de hond. Het zegt iets over het gebrek aan textiel in die tijd. Uit Duitsland, hier 2 kilometer vandaan, kregen we een damestasje gemaakt van leer van Duitse soldatenlaarzen.”

Op de actiedag morgen staat vooral het belang van geluids-, film- en fotomateriaal uit de Tweede Wereldoorlog centraal. Verguld is directeur Lenders met een „schitterend filmpje” dat een Nederlanders wist „los te weken” uit de Amerikaanse archieven. „Het is een filmpje waarop de operatie Market Garden is te zien. Vanuit de lucht en vanaf de grond. Geweldig.”

Met het verstrijken van de jaren vrezen musea dat uniek materiaal wordt weggegooid of wordt aangetast door de tand des tijds. „Wij luiden de demografische noodklok”, zegt Lenders. „Van belang is om spullen goed te conserveren, zeker papier en textiel. Als je een krant uit de jaren dertig van de vorige eeuw bij wijze van spreken tien seconden in de zon laat liggen, verpulvert het papier. De musea kunnen de spullen in het juiste klimaat conserveren.”

Soms krijgt het Groesbeekse museum juweeltjes van spullen aangeboden. Drie weken geleden nog werd een complete mobiele, militaire tandartsstoel afgeleverd. „Het ding werd door Amerikanen gebruikt. Later heeft de stoel twintig jaar dienst gedaan bij een Brabantse tandarts, die de stoel wit schilderde. Vervolgens deed het ding dienst als plantenbak. En nu is het bij ons afgeleverd.”

Ook Erik Somers, medewerker bij het NIOD, wijst op het belang van het goed bewaren en gebruiken van bijvoorbeeld oude grammofoonplaten of filmmateriaal uit de Tweede Wereldoorlog, sowieso een schaars goed. „Als je een band zestig jaar lang niet hebt afgedraaid en je drukt die zomaar in een projector, loop je kans dat de zaak wordt verpulverd.”

Ogenschijnlijk ’onbeduidend’ materiaal kan van belang zijn, zegt Somers. „Er bestaat bijvoorbeeld een foto van een dagje uit in Artis. Op de achtergrond zie je dat ook Duitse militairen zich vermaken. Ook dát is de Tweede Wereldoorlog. Een onderbelicht beeld. Het staat in contrast met de wreedheid uit die tijd.”

Somers hoopt dat mensen documenten als dagboeken en brieven niet zullen weggooien, maar aan een museum zullen schenken. „Er zullen best nog veel dingen op de zolder liggen. Bijvoorbeeld omdat documenten gevoelig liggen. Een familielid kan bijvoorbeeld lid van de NSB zijn geweest. Dat is niet iets om erg trots op te zijn.”

Tot zijn vreugde worden er van tijd tot tijd een spectaculaire ontdekking gedaan. „Een aannemer vond nog niet zo lang geleden tijdens werkzaamheden aan de Plantage Kerklaan in Amsterdam in een loze ruimte op de zolderverdieping een tas met persoonlijke bezittingen. In de tas zaten foto’s, een persoonsbewijs en indrukwekkende briefjes van een Joods gezinnetje.”