De felle zon beschijnt de lange rijen auto’s en vrachtwagens op de A28, die bij het Overijsselse Lichtmis de voorjaarsgroene weilanden doorsnijdt. Slechts weinig bestuurders zullen vermoeden dat zij een uniek stukje Nederlandse historie passeren.„Een vesting bij Lichtmis moest voorkomen dat de vijand gebruik zou maken van de route tussen Rouveen en Staphorst om naar het noorden te komen”, zegt D. Boekema, vrijwilliger van de Stichting Menno van Coehoorn. „De bisschop van Münster, die later de bijnaam Bommen Berend verwierf, dreigde in 1665 de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden binnen te vallen. Het karrenspoor tussen Rouveen en Staphorst was in die tijd een van de weinige begaanbare routes door de moerasgebieden richting het noorden. In de vesting was een garnizoen van bijna 300 manschappen gelegerd.”

Wilhelmus
De bisschop van Münster laat het niet bij een dreigement en trekt langs Zwolle op richting Lichtmis. Hij wil verder doorstoten naar het noorden, maar moet daarvoor eerst de schans veroveren. „Coevorden en Hasselt -ook openingen naar het noorden- durfde hij niet aan te vallen, want deze vestingen waren versterkt met veel kanonnen”, zegt Boekema. „Lichtmis had er niet meer dan twee.”

De Duitsers maken gebruik van een list om het vestingwerk -niet meer dan een zandophoging met een gracht ervoor- in te nemen. „In het schemerdonker liet hij leden van zijn korps het Wilhelmus blazen”, legt Boekema uit. „De wachtposten dachten dat het om versterking ging die door de garnizoensleiding was gevraagd. Pas op het laatste moment zagen ze dat het om vijandelijke troepen ging. De bemanning sloeg op de vlucht. In de staatsarchieven is terug te vinden dat er slechts één dode viel en niet meer dan twee gewonden. Er was dus nauwelijks gevochten.”

Rampjaar
De regering van de Republiek maakt in 1668 plannen om de schans te versterken tegen nieuwe aanvallen door de Duitse krijgsheer. Een ontwerp wordt gemaakt, maar de aanbesteding van de klus mislukt. „Veel geld ging naar de staatsvloot met aan het hoofd admiraal Michiel de Ruyter”, zegt Boekema. „De versterking van de schans bij Lichtmis begon uiteindelijk toch in april 1672, maar het was te laat. De bisschop van Münster veroverde de vesting in juni opnieuw, voordat hij op 17 augustus bij Groningen tot staan werd gebracht. Het was het jaar dat als rampjaar de geschiedenisboeken inging, omdat ook Engeland en Frankrijk hun aanval op de Nederlanden openden.”

De versterking van de schans -tegenwoordig getooid met de naam van de man die haar tweemaal wist te veroveren- wordt na 1672 toch nog afgemaakt. In 1688 verlaten de soldaten de vesting en dreigt ze in het vergeetboek te raken. „Later heeft de eigenaar van herberg Het Rode Panhuis zich de grond van de schans toegeëigend, weet Boekema te vertellen. „De herberg stond op de plek waar nu wegrestaurant De Lichtmis staat.”

Het Waterschap Groot Salland gaf de Bisschopsschans vorig jaar weer iets van haar oude glorie terug. Het maakte met financiële steun van de provincie Overijssel en de gemeente Staphorst de oude contouren van het voormalige verdedigingswerk weer grotendeels zichtbaar. Daarvoor liet het schap de stervormige 12 meter brede gracht om de vesting heen opnieuw uitgraven. Binnenkort heeft de opening van de herstelde Bisschopsschans plaats.

Coehoorn

De Stichting Menno van Coehoorn werd op 18 april 1932 opgericht vanwege de dreigende ontmanteling van de vesting Naarden.

Sindsdien zet de stichting zich in voor het behoud van voormalige verdedigingswerken in heel Nederland. Haar documentatiecentrum in Utrecht bevat een uitgebreide verzameling boeken, kaarten, tekeningen en beeldmateriaal over vestingen.

Prof. mr. Pieter van Vollenhoven is vanaf morgen de nieuwe beschermheer van de stichting. Hij volgt prins Bernhard op die vanaf 1949 tot zijn overlijden in 2004 beschermheer was.