Dinsdag, de dag voor de verkiezingen, tekende A. M. L. van Rooij, directeur van het Ecologisch Kennis Centrum, namens vijf gemachtigden uit het hele land bezwaar aan tegen het experiment met het zogeheten SWS-systeem, ofwel Stemmen in een Willekeurig Stemlokaal. Door dit systeem konden inwoners van de in totaal 311 deelnemende gemeenten hun stem woensdag in een stemlokaal naar eigen keuze uitbrengen. De overige gemeenten deden niet mee met het experiment.Volgens Van Rooij is het nieuwe systeem echter niet waterdicht. Fraude zou op de loer liggen en bovendien konden mensen die hun stempas in de laatste dagen kwijtraakten hun stem niet meer uitbrengen. In het oude systeem volstond in zulke gevallen het tonen van een identiteitsbewijs. Die mogelijkheid bestaat in het SWS-systeem niet meer.

Minister Nicolaï (Bestuurlijke Vernieuwing) gaf pas op 3 november zijn fiat aan het SWS-experiment. Er geldt echter een wettelijke bezwarentermijn van zes weken, die nog niet is verstreken. Als het verzoek tot schorsing wordt toegewezen door de Raad van State, zouden de verkiezingen in de 311 SWS-gemeenten formeel onwettig zijn geweest. De Raad heeft het schorsingsverzoek inmiddels in behandeling genomen en de uiterlijke bezwarentermijn gesteld op 15 december.

„Doordat de verkiezingen vervroegd zijn, had Nicolaï niet genoeg tijd voor de bezwaarprocedure”, zegt bezwaarmaker Van Rooij. „Wettelijk gezien is er geen andere mogelijkheid dan dat wij in het gelijk worden gesteld.” Van Rooij, die zelf als kandidaat aan de verkiezingen deelnam, staat op de zesde plaats van Lijst 14, een lijst met alleen individuele kandidaten. De lijst haalde woensdag geen zetel.

Bestuursrechtdeskundige prof. dr. M. Scheltema denkt dat de actiegroep in eerste instantie tegen de uitslag van de verkiezingen in beroep moet, en niet tegen het besluit van minister Nicolaï waarin hij de 311 SWS-gemeenten aanwijst. Die uitslag wordt maandag officieel vastgesteld door de Kiesraad. „Een bezwaarprocedure tegen de Kiesraad zelf lijkt me kansrijker.” De Kiesraad wil niet reageren op de zaak zolang die onder de rechter is.

Een van de bezwaarmakers, H. J. Redczus uit Leeuwarden, tekende in zijn woonplaats kort voor de verkiezingen ook al beroep aan tegen de mogelijkheid om in een willekeurig stemlokaal te kunnen stemmen. Zijn kort geding werd de dag voor de verkiezingen op formele gronden verworpen door de rechtbank van Leeuwarden.

De bezwaarmakers voelen zich gesteund door de PvdA in de Tweede Kamer. Deze week gaf de partij aan dat de verkiezingen ongeldig moeten worden verklaard in gemeenten waar meer dan 5 procent van de kiesgerechtigden niet heeft kunnen stemmen door het SWS-systeem. Het gaat dan om kiesgerechtigden die in de laatste dagen voor de verkiezingen hun stempas kwijtraakten en daardoor niet meer konden stemmen. Het is nog onduidelijk in hoeveel gemeenten dat percentage boven de vijf ligt.

Uit eerder onderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken blijkt dat landelijk gemiddeld zo’n 4 procent van de stemmen -omgerekend zo’n zes Kamerzetels- onder het SWS-systeem verloren gaat doordat mensen niet op tijd een vervangende stempas aanvragen. Vaak kennen zij de procedure daarvoor niet, onder meer door gebrekkige communicatie. De gemeente is daarvoor verantwoordelijk.