Het is niet vaak voorgekomen dat iemand zo plotseling en snel, als het ware vanuit het niets, opklom tot hoogste baas van Nederland. Een jaar geleden hadden nog maar weinig mensen ooit van mr. dr. J. P. Balkenende gehoord. Wie op dat moment in de kleine kring van Binnenhof-watchers beweerd had dat de financieel woordvoerder van de CDA-fractie binnen twaalf maanden premier zou zijn, zou recht in zijn gezicht zijn uitgelachen.

Dat had in de eerste plaats met het kwakkelende bestaan van de Nederlandse christen-democratie te maken. Schommelend rond de dertig zetels moest het CDA met lede ogen toezien hoe de PvdA stabiel bleef en de VVD erop aankoerste de grootste partij van het land te worden. Maar het had ook met de positie van Balkenende zelf te maken. Binnen zijn fractie mocht hij als mens, als denker en als financieel woordvoerder geliefd zijn, een groot leider zag eigenlijk niemand in hem.

Maar het kan, ook in de politiek, verkeren. De leiders van toen, De Hoop Scheffer en Van Rij, kregen slaande ruzie en dropen beiden teleurgesteld af. ’Coming man’ Van Geel had nog in het geheel geen Haagse ervaring en werd derhalve niet in staat geacht het stokje over te nemen. En dus werd, in een hectisch beraad van de partijtop in Hilversum, op 1 oktober 2001 Balkenende op het schild geheven. „Zie hier onze nieuwe leider!”

Vaardig loodste Balkenende zijn partij door de crisisweken die het gevolg waren van de moord op Pim Fortuyn. De waardige houding die hij in verkiezingstijd tegenover Fortuyn had aangenomen, kreeg hij op 15 mei electoraal uitbetaald. Waar andere politici Fortuyn negeerden of verketterden, ging Balkenende zoveel mogelijk inhoudelijk met hem in debat, er van begin tot eind zorgvuldig voor wakend de LPF als toekomstige coalitiepartner uit te sluiten. Het moet ondermeer deze opstelling zijn geweest die veel kiezers na de dood van Fortuyn voor het stabiele, waardenvaste en betrouwbare CDA deden kiezen.

Juist in de bijzondere omstandigheden van de kamerverkiezingen van 2002 kreeg de zelfbewustheid en onkreukbaarheid van Balkenende voor veel kiezers grote waarde. Om die integriteit stond de in het Zeeuwse Kapelle-Biezelinge geboren Jan Peter al veel langer bekend.

Na het christelijke lyceum in Goes te hebben bezocht, studeerde hij eerste geschiedenis en later rechten aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Vervolgens was hij maar liefst veertien jaar (van 1984 tot 1998) stafmedewerker van het Wetenschappelijk Instituut van het CDA. Dat combineerde hij vanaf 1993 met het bijzonder hoogleraarschap christelijk sociaal denken aan de VU. Voor hij in 1998 kamerlid werd, was hij -alweer zo’n lange periode- zestien jaar raadslid voor het CDA in zijn toenmalige woonplaats Amstelveen.

En overal waar Balkenende kwam, lijkt hij een goede en sympathieke indruk te hebben achtergelaten: een uitstekende debater, een aardige vent, iemand die wint door argumenten en welsprekendheid en niet door intriges en gewroet. Een betrouwbare kerel, een ideale schoonzoon. Een man die in de drukte van de formatie toch bijna elke dag even met zijn moeder in Zeeland belt.

Balkenende is in de christen-democratische denktrant niet alleen theoretisch, maar ook praktisch gevormd. Zijn ouders, Zeeuwse middenstanders die nog altijd in hetzelfde huis wonen als waarin Jan Peter en zijn twee jongere broers zijn geboren, gingen hem op die weg voor. Zijn moeder verdiende haar sporen in het christelijke vrouwenwerk, ook internationaal, en in het Rode Kruis. Zijn vader, directielid van een peulvruchten-groothandel, reisde het land door voor zijn functies bij het gereformeerde jongerenwerk, zat twintig jaar in het hoofdbestuur van de NCRV en was betrokken bij de oprichting van het psychiatrisch ziekenhuis in Goes. Jan Peter heeft het christelijk-sociaal bezig zijn van geen vreemden.

Ook kerkelijk gezien heeft Balkenende de lijn van zijn ouders vastgehouden: gereformeerd synodaal. Nog versterkt door zijn ouderwets degelijke uiterlijk (altijd gekleed in donkere pakken, een kapsel dat zich onverschillig houdt tegenover elke modestroming), geeft zijn gereformeerde achtergrond Jan Peter Balkenende in de ogen van veel Nederlanders een uitstraling van grote degelijkheid.

Eén ding is zeker: aan zijn eigen gezin zal de CDA-voorman de komende jaren minder tijd kunnen besteden dan hij graag zou willen. In 1996 huwde de ogenschijnlijk verstokte vrijgezel Bianca Hoogendijk, docente arbeidsrecht aan de Erasmus Universiteit. Pas drie jaar later, toen hun dochtertje Amelie werd geboren, gingen ze samenwonen in Capelle aan den IJssel.