1. Theoretisch is het mogelijk dat D66 alsnog inbindt en zegt: Laat minister Verdonk toch maar blijven. Aannemelijk is dit scenario echter allerminst. Daarvoor was fractievoorzitter Van der Laan tijdens het debat van woensdagnacht veel te stellig: of Verdonk uit het kabinet of wij uit de coalitie.Deze uitspraak na enige tijd weer nuanceren kan D66, dat sinds de Uruzganmissie toch al gebukt gaat onder het imago van wisselvallig weerhaantje, zich niet permitteren.

2. Veel aannemelijker is de mogelijkheid dat D66 voet bij stuk houdt en het kabinet, alsmede de fractievoorzitters van de coalitiepartijen, Verdonk dringend verzoeken op te stappen om op die wijze de huidige coalitie te redden. Het zijn met name CDA en VVD die er belang bij hebben dat dit kabinet de rit uitzit. Het gaat steeds beter met de economie en de christendemocraten stijgen gestaag in de peilingen. Nog even volhouden, denken zij bij zichzelf.

Het CDA zal er geen enkele moeite mee hebben brokkenpiloot Verdonk te lozen. Anders ligt dit bij de VVD. Weliswaar zijn er in de top van deze partij velen die de Nederlandse ”iron lady” liever zien gaan dan komen, maar ook de tegenstanders van Verdonk beseffen goed dat haar vertrek uit het kabinet grote risico’s in zich draagt. Als IJzeren Rita er de brui aan geeft en in de komende verkiezingscampagne niet inzetbaar is, komt de toch al kwetsbare rechterflank van de VVD gevaarlijk bloot te liggen.

Om nog maar niet te spreken van het perspectief dat de ex-minister de partij verlaat en zich aansluit bij bijvoorbeeld de Rotterdamse politicus Pastors. Had ze met hem onlangs al niet een vertrouwelijk gesprek, zogenaamd bedoeld om Pastors naar de VVD te halen, maar waar wellicht ook andere opties op tafel lagen?

3. Durven de liberalen het niet aan om Verdonk te droppen, maar willen zij evenmin het einde van dit kabinet bewerkstelligen, dan zouden CDA en VVD door kunnen gaan zonder D66. Probleem is dat zij dan niet meer kunnen bogen op een automatische meerderheid in de Kamer. Samen blijven zij steken op 71 zetels. Maar daar zou een mouw aan te passen zijn als de LPF bereid is (7 zetels) gedoogsteun te verlenen.

Zo heel vreemd is die constructie niet. Nu al wordt de LPF soms als vierde coalitiepartner gezien, omdat de fractie van Van As heel vaak met CDA en VVD meestemt op het moment dat D66 overloopt naar de linkerzijde van de Kamer. Het is slechts zaak die informele situatie nu formeel vast te leggen.

4. Maar politiek is nooit geheel voorspelbaar. Het blijft altijd mogelijk dat de gerezen spanningen in de coalitie vandaag of morgen een eigen dynamiek krijgen en de problemen zo complex worden dat zowel het CDA, als de VVD en D66 het bijltje erbij neergooien. Dan kan premier bij koningin Beatrix het ontslag van zijn kabinet indienen en moeten er binnen drie maanden verkiezingen worden uitgeschreven.

Eén geluk hebben de drie partijen: sinds kort hoeft geen van drieën meer op zoek naar een lijsttrekker. Balkenende, Rutte en Pechtold trappelen van ongeduld om hun krachten met elkaar, maar vooral met PvdA-leider Bos, te gaan meten.