De laatste lichtstralen van de avondzon zetten de ingang van de grafkelder in een oranje gloed. In het graf -achter de hervormde kerk- rusten de lichamen van achttien Van Aerssens. Stamvader François van Aerssen (1572-1641) koos ervoor een familiegraf te laten maken in het koor van het bedehuis. Boven de deur die toegang biedt tot de grafkelder staat de bekende Latijnse tekst ”Memento Mori” (Gedenk te sterven) te lezen, en ”Anno 1782”.Opmerkelijk is dat het bouwwerk geheel losstaat van de kerk. Een felle brand op 23 september 1799 legde het koor van de kerk in de as. „Het werd niet opnieuw opgebouwd waardoor de ingang van de grafkelder buiten de kerk kwam te staan”, zegt A. Moelijker, lid van de activiteitencommissie van de hervormde gemeente.

Moeilijker verdiepte zich in de historie van de Van Aerssens en welke rol zij voor Sommelsdijk vervulden. Op de recent gehouden gemeentedag van hervormd Sommelsdijk organiseerde hij een historische wandeling door het dorp.

„Door de brand werd de grafkelder voor Jan en alleman toegankelijk”, aldus Moelijker. „Het gevolg was grafschennis. De lijkkisten waren aan de binnenzijde voorzien van lood en op de bovenzijde was een koperen plaat met inscriptie aangebracht. Een stelletje onverlaten verwijderde het lood en koper, omdat het hen geld opleverde. In 1849 werd de ingang dichtgemetseld, maar toen was het kwaad al geschied. De kelder raakte snel in verval.”

Dat blijkt ook uit een reisverslag van ds. J. Craandijk, in 1862 als doopsgezind predikant in Rotterdam begonnen en bekend om zijn voettochten door Nederland. Rond 1878 beschrijft hij de grafkelder als „een verwilderd metselwerk, over welks hardstenen stijlen de knoestige takken van een vlierboom zich heenbuigen, terwijl een roestig, scheefgezakt ijzeren hek den toegang tot deze puinhoop niet meer afsluit. ’t Is een vreemd en aangrijpend plekje - midden in een levendig en bloeijend dorp, zoo eenzaam en verlaten.”

Kort na de Tweede Wereldoorlog wilde men de kelder zelfs dichtgooien, zegt Moelijker. „De Sommelsdijker A. J. Kruider wist dat te verhinderen. Via via kwam Kruider in contact met een verre verwant van François van Aerssen. Deze stelde geld beschikbaar om de grafkelder op te laten knappen. Ook het gemeentebestuur van Middelharnis heeft bij de laatste restauratie in 2002 zijn steentje bijgedragen. Het liet het gewelf van de kelder opnieuw pleisteren en herstelde het omringende hekwerk in originele staat.”

Maar wat had een edelman als François van Aerssen in een dorpje als Sommelsdijk te zoeken? „Om dat te verklaren moeten we even terug in de geschiedenis”, zegt Moelijker met een glimlach. „In 1572 werd hij in Brussel geboren, toen natuurlijk nog deel van de zuidelijke Nederlanden. Zijn vader Cornelis ging in 1582 de landspolitiek in als gedeputeerde bij de Staten-Generaal. Met de val van Brussel in de Tachtigjarige oorlog verhuisde de landsregering van de Nederlanden naar Den Haag. François verhuisde dus mee.”

François bezoekt de universiteit van Leiden. In 1594 treedt hij in dienst van een vooraanstaande adviseur van de koning van Frankrijk. Vier jaar later stuurt de Staten-Generaal een belangrijke delegatie naar Frankrijk. François gaat mee als secretaris.

„Hij kwam er in 1611 mee in aanraking toen hij de heerlijkheid van Sommelsdijk kocht”, vertelt Moelijker. „Die omvatte ook de polders rondom het dorp. Daarnaast verwierf hij diverse landgoederen, zoals Boomvliet dat nu in Dirksland ligt. Daarnaast kocht hij een pand aan de Voorstraat om dicht bij zijn landgoederen te wonen en te werken.”

De ”heer van Sommelsdijk” krijgt de bevolking van het dorp op zijn hand als hij de dorpsbewoners na een kerkbrand in 1624 geld biedt voor de nieuwbouw van een bedehuis. „In diezelfde periode kwam bij hem het idee op om in het godshuis een familiegraf te laten bouwen. Als François in 1641 is begraven, bedekt een wit marmeren tombe met twee knielende figuren zijn graf. Dat praalstuk is bij de brand in 1799 helaas verloren gegaan.”

In boekhandel Van der Boom in de Voorstraat in Sommelsdijk is een tentoonstelling over de Van Aerssens ingericht. Het Streekmuseum, naast de hervormde kerk, biedt ook informatie over het leven van de adellijke familie.