Een parasiet veroorzaakt de olifantsziekte, een wormpje dat niet alleen zorgt voor ziekteverschijnselen, maar ook ’embryo’s’ achterlaat in het menselijk bloed. Muggen die dit bloed met embryo’s opzuigen en weer andere mensen steken, dragen de ziekte over.De wereldgezondheidsorganisatie WHO lanceerde in 1997 een programma om de ziekte uit te bannen door de getroffen bevolking massaal een keer per jaar een combinatie van twee medicijnen te geven die de embryo’s uitschakelen en een deel van de volwassen parasieten doden. Uit een afgelopen weekeinde in vakblad The Lancet gepubliceerde studie naar de effecten van die aanpak in vier Egyptische dorpen, blijkt voor het eerst dat het ook echt kan: het aantal geïnfecteerde mensen zakte drastisch.

Stolk, die is betrokken bij het vervolgonderzoek in Egypte, plaatst een kanttekening. Het is nog niet duidelijk of dit succes overal haalbaar is. De omstandigheden zijn niet op alle plaatsen hetzelfde als in Egypte. Zo kan de pil die in Egypte is gebruikt, niet worden ingezet in Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara, waar rivierblindheid voorkomt. Want de bijwerkingen kunnen voor mensen met rivierblindheid fatale gevolgen hebben. De WHO adviseert om daar niet een combinatie van diethylcarbamazine en albendazole te gebruiken, maar uit te wijken naar een combinatie van albendazole en ivermectine.

Het vervolgprogramma waar Stolk aan meedoet, richt zich op de slotfase van het programma in de Egyptische dorpen. Daar waar de ziekte niet meer wordt overgedragen, zullen de behandelingen worden afgebouwd en moet goed in de gaten worden gehouden wat er gebeurt.

Naar schatting zijn er in de hele wereld 120 miljoen mensen geïnfecteerd met lymfatische filariasis. Ongeveer veertig tot 45 miljoen mensen van hen hebben de ziekte. Deze veroorzaakt hydrokaéle (zwelling van het scrotum) of lymfoedeem die leidt tot extreme, chronische misvormingen aan benen, armen, borsten of de penis. De hydrokaéle is operatief te behandelen. Dat geldt niet voor de chronische misvormingen die het gevolg zijn van lymfoedeem.

Volgens epidemiologe dr. W. Stolk heeft de WHO behalve een uitroeiprogramma ook een hygiëneprogramma ontwikkeld. Uit onderzoeken blijkt dat mensen die naast de olifantsziekte ook andere infecties oplopen, meer schade oplopen aan het lichaam. Met betere persoonlijke hygiëne kan die schade beperkt worden.

De olifantsziekte komt al in Egypte voor sinds de farao’s. De ziekte heeft overigens niets te maken met de ziekte waar de in 1862 geboren Engelsman Joseph Merrick aan leed. Deze Elephant Man, wiens levensverhalen diverse malen verfilmd is, leed volgesn de huidige inzichten waarschijnlijk aan een combinatie van neurofibromatose (NF1) en het Proteus–syndroom, waardoor zijn botten, huid en zenuwstelsel werden aangetast. De kans om met NF1 geboren te worden is een op 3000, maar bij veel mensen die het hebben, blijven de syndromen beperkt tot koffiekleurige vlekken op de huid. Het Proteus–syndroom is veel zeldzamer en ernstiger.