Wie morgen nog een bestemming zoekt voor een dagje uit, moet zeker de gang naar De Rijp overwegen. In het eeuwenoude Noord-Hollandse stadje wordt met veel vertoon de ingebruikname van de oude sluis gevierd. Inclusief hoogwaardigheidsbekleders in zestiende-eeuwse kledij, koorzang vanaf een boot, en toespraken in de Grote Kerk.Tussen de hoge kerktoren en het oude raadhuis ligt de sluis, met links de Kleine Dam en rechts de Grote Dam. Het is een schutsluis, die de boten eerst laat binnenvaren en vervolgens het benodigde aantal meters laat zakken. Niet weinig, want het verschil tussen het water van de Eilandspolder en de Beemsterringvaart is soms bijna 2 meter.

De sluis moet in 1594 een hele uitkomst zijn geweest voor de schippers. Voor die tijd moesten zij hun boten simpelweg over een dam slepen om ze aan de andere kant weer te water te laten.

De eerste houten sluisbak moest al in 1625 worden vervangen door het huidige, stenen exemplaar. Onbekend tot nu toe was dat deze is ontworpen door Jan Adriaenszoon Leeghwater. Dat bleek onlangs uit archiefstukken, die zijn afgestoft door Diederik Aten, archivaris van het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Met de bouw van de stenen sluis overtrof Leeghwater zijn vader, zegt Aten. „Die had de eerste gebouwd.”

Leeghwater is bepaald geen onbekende in zijn geboortestad. Niet voor niets staat er een borstbeeld van hem in het gemeentehuis van Graft-De Rijp. Een plaatje vermeldt zijn merites: „Bedwinger van water en wind.”

Voor het ontwerp van de sluis moest hij achteraf nog om geld vragen bij het dorpsbestuur van De Rijp, zo blijkt uit de onlangs ontdekte brief. De aanbesteding van dergelijke projecten verliep niet al te ordelijk. Al het werk was al gebeurd, zonder dat er ook maar over geld was gesproken. In de brief meldt Leeghwater dat hij niet alleen de sluis ontwierp, maar ook een speelwerk in de kerktoren. En daar mocht volgens hem toch wel wat tegenover staan.

Een zinnige besteding van het geld had Leeghwater ook op het oog, want hij schrijft: „Ik ben belast met een zwaar huishouden.” Aten: „Hij had kennelijk een groot gezin.” Het blijkt een overtuigend argument, want de ontwerper krijgt zijn geld: 176 gulden.

Minder grif betaalde diezelfde gemeente Graft-De Rijp heden ten dage de renovering van dezelfde sluis. Die kosten liggen dan ook wat hoger. „In totaal 400.000 euro”, meldt wethouder George Dupont van Ruimtelijke Ordening. „Een geweldig groot bedrag voor een kleine gemeente als de onze. Gelukkig lukte het met fondsen van de provincie, en zelfs van de Europese Unie.”

Al met al hebben de sluisdeuren zes jaar stilgestaan. Niet dat het economische schade heeft opgeleverd. Dupont: „Enkele decennia geleden zou dat nog wel het geval zijn. Toen voeren de tuinders hun groenten zelf naar de veiling. En tot 1970 is er hier een beurtschipper actief geweest.”

De renovatie van de sluis dient nu een geheel nieuw doel. Dupont: „We willen meer bezoekers in De Rijp. Je kunt hier heerlijk wandelen en fietsen. Vanaf morgen is de sluis onderdeel van een nieuwe kanoroute.”

Een nieuwe attractie? Dupont ziet het al voor zich: „Japanners die kijken hoe de bootjes zakken en stijgen in de schuttende sluis. Dat vinden ze vast prachtig.” Een stok met een klompje eraan staat ook al klaar op het stadhuis, voor de betaling: per boot 2 euro. Busladingen toeristen kan de Rijp echter niet aan, corrigeert Dupont zichzelf. „Er mag niet eens één bus over de Dambrug.”

De wethouder is blij dat met de vernieuwde Damsluis ook de ontwerper eer wordt aangedaan. „We hebben veel aan Leeghwater te danken. Als hij hier niet overal zo driftig had huisgehouden, was er nu ook geen De Rijp geweest. Dan stroomde hier nog steeds de Noordzee, denk ik.”

Voor de bediening van de sluis hebben zich elf vrijwilligers gemeld. Hoewel dat nog steeds met de hand gebeurt, gaat de rest van de procedure op eigentijdser wijze. Dupont: „Aan het water komt een informatiekastje, met daarin de mobiele nummers van alle elf sluiswachters. Die moet een schipper dan zelf bellen. Allicht dat hij twee wachters kan vinden om sluis en brug te bedienen.”