Met zijn ja tegen ’Uruzgan’ keerde Bos zich bewust af van de andere linkse oppositiefracties, van het principiële GroenLinks en de doordravende SP, en plaatste hij zijn partij midden tussen de grote jongens. Net als CDA en VVD opereerde de PvdA deze week onder het motto: laten we toch verantwoordelijkheid nemen voor de dingen die gebeuren in de wereld en niet vanaf de zijlijn met de handen op de rug commentaar leveren.Het verschil tussen groot links en klein links werd heel duidelijk in een interruptiedebatje tussen Bos en Halsema. De GroenLinksleider verweet de PvdA-voorman dat hij akkoord gaat met de missie zonder de garantie te hebben dat Afghanen die in Uruzgan gevangen worden genomen in de beruchte gevangenis Guantaamo Bay terechtkomen. Bos’ antwoord was bondig: Als we niet naar Uruzgan gaan, weten we zeker dat élke gevangene in Guantanamo Bay terechtkomt.

Met zijn uitspraak „Inderdaad, mevrouw Halsema, ik behoor tot het zondige ras van de reformisten”, verwees Bos naar het conflict dat al sinds het begin van de 19e eeuw in het linkse kamp heerst: moet de ideale samenleving door revolutie tot stand gebracht worden (Lenin) of door geleidelijke, langs democratische weg bereikte verandering? Natuurlijk gaat het te ver GroenLinks en SP tot revolutionaire communisten te bestempelen, maar als Bos bedoelt dat de PvdA tegenwoordig een gematigde middenpartij is, terwijl GL en SP nog allerlei radicale trekken vertonen, heeft hij gelijk.

Dat zal een van de redenen zijn waarom Bos niets voelt voor een linkse coalitie. Gestimuleerd door de opiniepeilingen, waarin de linkse partijen al maandenlang een meerderheid hebben, heeft SP-leider Marijnissen al diverse malen aangedrongen op nauwe linkse samenwerking, zodat na de Kamerverkiezingen van 2007 wellicht een echt links kabinet gevormd kan worden. Maar Bos houdt de boot af, bij zichzelf overwegend dat de PvdA in zo’n coalitie de meest rechtse partij is, die in electoraal opzicht het snelst klappen zal krijgen.

In een coalitie met het CDA daarentegen is de PvdA de meest sociale, en daarom waarschijnlijk de meest populaire partner. Niet voor niets gaf Bos eind vorig jaar in een interview aan dat hij geen moeite heeft met het conservatieve CDA van Balkenende en Verhagen. Omdat de verschillen met de PvdA dan meteen helder zijn, verwacht hij met hen prima te kunnen samenwerken.

Voor de nabije toekomst doemt hier echter een levensgroot probleem op. In dat conservatieve CDA bestaat namelijk grote weerstand tegen samenwerking met de PvdA. Veel huidige CDA-Kamerleden moeten er eenvoudig niet aan denken.

Samenwerking met de christendemocraten wordt al helemaal moeilijk wanneer bij de komende Kamerverkiezingen de PvdA als grootste partij uit de bus komt. Een scenario dat beslist niet ondenkbaar is. Wil het CDA nog wel regeren als het moet dansen naar de pijpen van premier Bos? Het zou in de Nederlandse parlementaire geschiedenis in elk geval een volstrekt novum zijn als het CDA in een kabinet stapt waarin het níét de grootste is.

Het is waar, niets is zo onvoorspelbaar als een verkiezingsuitslag, om nog maar niet te spreken van een eventuele toekomstige formatie. Toch is er niet veel fantasie of nattevingerwerk voor nodig om te zien aankomen dat de PvdA in 2007 de grootste partij wordt en dientengevolge de vorming van een kabinet buitengewoon moeilijk.

Daarom een tip voor de Nationale Conventie, het gezelschap van experts dat deze week door minister Pechtold van Bestuurlijke Vernieuwing aan het werk is gezet om alle mogelijke staatkundige verbeteringen te bedenken. Laat die Conventie zich met voorrang buigen over het in Nederland altijd zo stroperige formatieproces. Er moeten toch spelregels te bedenken zijn die grenzen stellen aan de lengte van zo’n proces. Misschien is het radicaal aan de kant schuiven van hele hordes informateurs en pre-informateurs daarbij een goede eerste stap.