Wie toegang wil tot het hoofdkwartier van de Koninklijke Luchtmacht in Den Haag -waar de radarbeelden op het scherm verschijnen- moet een paar barrières overwinnen. Paspoortcontrole en detectiepoortjes onderstrepen nog maar eens de degelijke beveiliging van de Nederlandse defensieobjecten.Elders in het gebouw, dat te midden van imposante kantoorpanden staat, komen gegevens binnen van de radarpost in het rustieke Friese Wier en van de post in het Veluwse Nieuw-Milligen. Het vogeldetectiesysteem Robin verwerkt het materiaal tot kleurige lijntjes en oppervlakten. „Met de beelden kunnen we precies zien hoeveel vogels er in een bepaald gebied zijn”, legt Jelmer van Belle uit.

Veiligheid
De bioloog is samen met twee collega’s werkzaam op de afdeling missieondersteuning van de Luchtmacht. „Wij geven aan squadrons en vliegbases door in welke gebieden zich veel vogels bevinden. Ook brengen we vogelwachten op de vliegvelden op de hoogte van onze waarnemingen. Rekenmodellen geven bovendien de mogelijkheid om voorspellingen te doen over vogeltrekbewegingen. Veiligheid voor de toestellen, piloten en luchtmachtbases staat daarbij voorop.”

Van Belle en zijn collega’s houden de vogelactiviteit daarom permanent in de gaten. „Van half februari tot half mei en van augustus tot half november -de tijd van de vogeltrek- geven we onze waarnemingen ieder uur door aan de betrokkenen. Als er geen oefeningen of operaties plaats hebben -’s nachts en in het weekend- is het uur na uur volgen van de vogelbewegingen niet nodig”, weet Van Belle. „De computer slaat echter wel regelmatig de waargenomen radarbeelden op.”

Met enkele klikken van de muis haalt de bioloog een reeks radaroverzichten van de laatste jaarwisseling op zijn scherm. Felle kleuren geven de intensiteit van de waargenomen activiteit in het luchtruim weer. Honderden rode en gele stippellijntjes geven een beeld van de richting waarheen vogels of groepen vogels op die bewuste avond vlogen. „Als je uur na uur de beelden analyseert, is te zien hoe de dieren de hele Oudejaarsavond al onrustig waren”, zegt van Belle. Op een opname van 23.05 uur is goed te zien hoe de radar in bewoond gebied al veel luchtactiviteit waarnam. „Ik ga ervan uit dat het vuurwerk is geweest.”

Op een beeld van net na middernacht laat de voor het vuurwerk vluchtende vogelpopulatie haar sporen achter. „De dieren vlogen vanuit bewoond gebied weg naar de stilte van de Waddenzee”, wijst Van Belle aan.

Schade
Hoewel de veiligheid voor de militaire luchtvaart de eerste prioriteit is, moet de bioloog toegeven dat het gedrag van de vogels zijn hart heeft. „In onze vrije uren wisselen we soms gegevens uit met vogeltellers van bijvoorbeeld Sovon Vogelonderzoek Nederland. Onze waarnemingen vullen elkaar prachtig aan. De radar bestrijkt het gebied tussen de 100 en 4000 meter hoogte. Alles wat daaronder zit, kunnen wij hier niet zien. Het komt voor dat op onze beelden van enige vogelactiviteit in de lucht nauwelijks iets is te zien, terwijl vogeltellers op de grond grote concentraties ganzen waarnemen. Vergelijkbaar is de situatie als een vogelwacht op een van de vliegvelden ons waarschuwt dat het vliegveld vol vogels zit.”

Ondanks alle voorzorgsmaatregelen om een botsing tussen vogels en militaire vliegtuigen te voorkomen gaat het volgens Van Belle toch nog zo’n tien keer per jaar fout. „Dan gaat het om een deukje in de vleugel van het toestel, maar ook om meer serieuze schade zoals een gebarsten cockpitkap of een kapotte motor. Bij een aanvaring speelt de grootte van de vogel slechts een geringe rol. Een klein exemplaar kan de motor van een F-16 die met 800 kilometer per uur het vogeltje opslokt aanzienlijke schade toebrengen.”

Op zoek naar het verhaal achter opvallende berichtjes van het afgelopen jaar. Donderdag deel 2.