Sinds zijn aantreden in het tweede kabinet-Balkenende heeft Zalm op twee borden geschaakt. Hij is niet alleen de man die in het kabinet als vice-premier aan de liberale knoppen draait maar hij heeft tevens de status verworven van partijleider. Niet dat hij zich daarvoor zo beijvert. Even leek het er zelfs op dat hij zich het leiderschap gewillig zou laten afnemen.

Dat was in 2003, toen iedereen dacht dat het congres fractieleider Van Aartsen als de nieuwe partijleider naar voren zou schuiven. Dat feestje ging echter niet door.

Partijaanvoerder, meer werd Van Aartsen op dat moment niet gegund. Indirect versterkte deze uitkomst de positie van Zalm. Eerder had hij al eens aangegeven dat de zaak zich vanzelf maar moest uitkristalliseren. Daarmee bedoelde hij dat maar moest blijken wie van de twee -de vice-premier of de fractievoorzitter- het meeste gezag op wist te bouwen.

Die tussentijdse versteviging van zijn positie had Zalm niet echt nodig. Als vice-premier en als minister van Financiën bevindt hij zich in het centrum van de macht. Daar komt nog bij dat hij op financieel en economisch gebied een autoriteit is. Dat heeft de CDA’ers in het kabinet het verwijt opgeleverd dat ze slechts de agenda van Zalm uitvoeren.

Veel meer dan ten tijde van paars, toen hij ook op Financiën zat, drukt hij zijn stempel op het kabinetsbeleid. De sanering van de overheidsfinanciën en het afromen van de sociale voorzieningen zijn kolfjes naar zijn hand.

Gerrit Zalm is een liberaal in hart en nieren. Zijn voorgeschiedenis wijst daar niet op. De 50-jarige Zalm, geboren in Enkhuizen, is van eenvoudige komaf en zijn ouders waren hersteld-apostolisch. Hoewel hij er nooit negatief over doet, heeft hij nadrukkelijk afstand genomen van zijn christelijke opvoeding.

In eerste instantie kwam hij bij het socialisme uit. Dat was tijdens zijn studietijd aan de Vrije Universiteit. Ook toen hij directeur was geworden bij het Centraal Planbureau, bleef hij nog een tijdlang geloven in de overheid als grote maatschappelijke regelneef. Pas later kwam hij in zuiver liberale wateren terecht.

Dat hij zich niet als lijsttrekker beschikbaar stelt, kan voor de partijbobo’s onmogelijk als een verrassing komen. Hij heeft er geen goede herinneringen aan. Bij de vorige verkiezingen won hij slechts vier kamerzetels terug van de veertien die de vorige lijsttrekker Dijkstal had moeten inleveren. Een diepe teleurstelling. Hij overwoog zelfs zich terug te trekken.

Zalm is en blijft een man die wars is van kapsones. Hij verloochent zijn afkomst als zoon van een kolenboer niet en bewoont een gehuurd rijtjeshuis. ’s Ochtends hoeft hij niet zo nodig door een dienstauto te worden opgehaald. Fietsen gaat ook. Het oer-Hollandse „doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg” is op hem bij uitstek van toepassing.

Dat Zalm nu heeft aangegeven bij de volgende verkiezingen in 2007 geen lijsttrekker meer te willen worden, is vooral gunstig voor de positie van partijaanvoerder Van Aartsen. De kust is vrij voor hem.