Het is ingetogen en tegelijk volstrekt onvoorstelbaar zoals de moord op zo veel mensen is weergegeven in het vernieuwde Nederlandse tentoonstellingspaviljoen in dit vernietigingskamp in Polen.

Prins Willem-Alexander en prinses Máxima zouden dinsdag de opening verrichten. Na de opening zou het paar een bezoek brengen aan het voormalige concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau.

Sinds 1980 heeft Nederland een paviljoen, dat ooit ”Chirurgische Abteilung” van de ”Häftlinge-Krankenbau” was, met tentoonstelling in het museum van Auschwitz. Zowel de expositie als het paviljoen moest worden vernieuwd.

Twee jaar geleden kreeg onder anderen Victor Levie, een tentoonstellingsmaker, opdracht een geheel nieuwe permanente expositie over de Nederlanders in Auschwitz te maken, in samenwerking met het Nederlands Auschwitz Comité, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie en het ministerie van Welzijn (VWS).

Er is gekozen voor licht en openheid. De ramen kunnen in tegenstelling tot vroeger weer open, het glas is nu gewoon doorzichtig en niet meer verduisterd, de muren zijn wit of hebben lichte pasteltinten.

„De meeste landenpaviljoens hier zijn donker en gesloten, het Nederlandse was dat ook. Allemaal om te laten zien hoe erg het is geweest. Maar het is niet nodig om de mensen er op die manier mee om de oren te slaan. Ze zijn al even in het kamp als ze dit paviljoen bereiken. Het is beter om hier op een lichte en open manier de informatie zichtbaar te maken, in plaats van de bezoekers zo met de historie te bombarderen dat ze wegrennen”, aldus Levie.

De herziene tentoonstelling laat zien hoe een groot deel van de Nederlandse joden uiteindelijk in Auschwitz is terechtgekomen. Geschetst wordt hoe door isolatie en vervolgens deportatie in enkele jaren tijd vrijwel een totale bevolkingsgroep uit Nederland is weggevoerd.

De expositie begint met het joodse leven van voor de oorlog, onder meer aan de hand van foto’s, zoals die van een vrolijke joodse bruiloft en een meisje dat hapt in een megamatze. Ook zijn er beelden van prinses Juliana die de instelling ”De Joodsche invalide” bezoekt.

Daarna komt in foto’s, korte teksten en allerlei documenten, het steeds verschrikkelijker verhaal van de joden in nazi-tijd. Van Duitse joden die hun heil zoeken in ons land. Dan de Duitse bezetting van Nederland. Op een foto staan drie kleine jongetjes, de handen op de rug, ieder met een petje erin gevouwen, voor de ingang van een zwembad: ”Voor joden verboden”.

Dan begint de echte vervolging ook in ons land. En voor het eerst is er aandacht voor de Nederlandse politie die de bezetter hielp, de Joodsche Raad en het zeer magere toelatingsbeleid voor vluchtelingen dat Nederland al voor de oorlog hanteerde.

Het verhaal gaat verder: Naar Westerbork en de 93 treinen die daarvandaan oostwaarts trokken. Niet alleen naar Auschwitz, maar ook naar Sobibor, Mauthausen, Bergen-Belsen en Theresiënstad.

Een brief van Etty Hillesum uit 1943 vanuit Westerbork geeft de gruwel aan: „De locomotief geeft een vreselijke gil, het hele kamp houdt op met ademen, er vertrekken weer 3000 joden. Verschillende baby’s met longontsteking liggen in de goederenwagens. Het is soms net of het allemaal niet echt is, wat er gebeurt.”

De gedachte dat het allemaal niet echt is krijgt de bezoeker ook als hij ziet hoe de nazi-beulen hun administratie bijhielden, akelig precies, alsof ze niet een van de grootste misdaden uit de geschiedenis begingen, maar met iets heel gewoons bezig waren.

Niemand kan zich iets voorstellen bij de omvang, weergegeven op die wand met namen. „Hoe moet je medelijden hebben met 57.000 mensen”, vraagt een bezoeker zich af. „Dat kan toch nooit.” Dat is precies waarom verder overal is gekozen voor het persoonlijke verhaal.

Van de 104.000 Nederlanders -vooral Joden- die als gevolg van vervolging zijn omgekomen, hebben 58.000 hun leven verloren in Auschwitz. Er zijn veel foto’s en documenten die nooit eerder werden getoond. Daarnaast zijn in het nieuwe Nederlandse paviljoen film- en geluidsfragmenten te bekijken en te beluisteren.