Gedreven door de nood der tijden belegde het SGP-studiecentrum in De Meern een bijeenkomst over het staan in de samenleving van de christenheid vóór haar grote politiek-maatschappelijke doorbraak onder keizer Constantijn. Prof. dr. A. van de Beek, hoogleraar aan de Vrije Universiteit, mocht aan de hand van het Nieuwe Testament en van kerkvaders als Tertullianus, Irenaeus en Origenes de aftrap geven.

„Omdat christenen zichzelf beschouwden als burgers van een hemels koninkrijk en niet langer van deze aarde, waren ze niet geïnteresseerd in verandering van sociale structuren”, was zijn conclusie. „Ze hebben niet geprobeerd de wereld om hen heen te veranderen.” Dat gold voor Paulus evenzeer als voor de schrijver van de vroegkerkelijke brief aan Diognetes. Heel nadrukkelijk gold het voor Origenes, die afwijzend reageerde op een uitdaging van filosoof Celsus om deel te nemen aan de politiek.

„Het is niet omdat we publieke verantwoordelijkheden willen ontlopen dat christenen publieke ambten afwijzen”, zo citeerde Van de Beek Origenes, „maar opdat zij zichzelf mogen bewaren voor een goddelijker en nodiger dienst in de kerk van God.” Daarmee handelde Origenes naar het woord van Christus Zelf: „Mijn Koninkrijk is niet van deze wereld.” Van de Beek: „Christelijk geloof en macht passen niet bij elkaar.”

Vanaf de vierde eeuw is het anders geworden. Grote, gezaghebbende theologen als Augustinus en Calvijn hebben zich daar rekenschap van gegeven. Maar anno 2005 kunnen christenen veel leren van hun vroegste voorgangers. „We verkeren nu in een situatie die het midden houdt tussen die van Calvijn en de vroege kerk”, aldus Van de Beek. „Het corpus christianum is verdwenen. Er mogen dan geen leeuwen of brandstapels zijn, christenen worden gemarginaliseerd door een samenleving van brood en spelen.”

Coreferent dr. R. Bisschop, historicus en SGP-raadslid in Veenendaal, was het eens met de boodschap dat christenen vandaag kunnen leren van de opstelling van de vroege kerk. Maar hij had daar wel een andere associatie bij dan Van de Beek. Dat de Bijbel en de eerste christenen nooit negatief, maar altijd positief van de overheid spreken, is volgens hem van grote betekenis. Evenals hun onophoudelijk gebed voor de overheid.

„Binnen de grenzen van hun mogelijkheden namen de eerste christenen de verantwoordelijkheid die hen toeviel”, betoogde Bisschop. Volgens hem zouden zij het eens zijn geweest met ds. Kersten, die zich bij de oprichting van de SGP afzette tegen een vroomheid die voorbijging aan politiek-maatschappelijke verantwoordelijkheden. „Ze opereerden alleen in een heel andere historische context, met andere mogelijkheden dan die SGP’ers hebben binnen de democratische rechtstaat.”

Stof genoeg dus voor een pittige discussie. En onder het motto ”laat ik de dwarsheid van de teksten uit de vroege kerk toch maar eens even laten staan”, ging Van de Beek die stevig aan. „In hedendaagse discussies zijn we vaak te makkelijk geneigd een beroep te doen op de historische context”, hield hij Bisschop voor. „Maar de politieke partijen van tegenwoordig hebben toch te maken met macht, en de eerste christenen waren daar wars van.”

Waarom zou een christen, levend vanuit de herschepping en de verwachting van de wederkomst, ook nog aan politieke machtsvorming willen doen? vroeg Van de Beek zich af. „Misschien kun je nog iets repareren aan het gammele dak zodat het ietsje minder hard lekt. Nou, dat is dan politiek.” Even later ging de Amsterdamse theoloog nog een stap verder: „Denk aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. De bevrijders zijn al in de straten, maar op het gemeentehuis zit een ambtenaar nog driftig stukken te tekenen, omdat formeel de Duitsers nog aan de macht zijn. Dan ben je toch gek?”

Is een christen die anno 2005 politiek wil bedrijven, terwijl Christus’ komst nabij is, inderdaad gek? Zeker niet, luidde de mening van raadslid Bisschop. „Naar mijn mening heeft de overheid in deze bedeling ook de taak gekregen om de aarde te bouwen en te bewaren. Daar hoort ook het terrein van de besluitvorming en van de overheid bij. Als je je daar als christen aan onttrekt, is dat ook een keuze. Neutraliteit bestaat niet.”

Het SGP-studiecentrum beschouwt de discussie van dinsdagavond als opmaat voor verdere bestudering van de positie van de eerste christenen. Een werkgroep gaat een publicatie voorbereiden.