De inspectie deed onderzoek onder bijna 2200 kinderen in 120 klassen op negentig basisscholen. Zij maakten een toets met bijna tachtig vragen. Zo moesten ze uitleggen waarom er weinig melkveehouders in Zeeland zijn, waarom een distributiecentrum bij Venlo is gevestigd, waarom Amersfoort bij een zeespiegelstijging mogelijk aan zee komt te liggen en waar slavenarbeid veel voorkwam.

De vorige keer dat de inspectie onderzocht wat kinderen wisten van aardrijkskunde en geschiedenis, was in 2008. Toen kwam al naar voren „dat de kennis bij leerlingen tekortschoot”, maar het nieuwe onderzoek „leverde een nog lagere score op”. De daling is groot bij geschiedenis en „middelgroot tot groot” bij aardrijkskunde. Bij topografie - het herkennen van landen, plaatsen, rivieren en zeeën op een kaart - is sprake van „een lichte daling”.

Aardrijkskunde en geschiedenis maken geen deel uit van de doorstroomtoets. Kinderen maken die in groep 8, en op basis daarvan krijgen ze een advies voor de middelbare school. De doorstroomtoets test nu alleen Nederlandse taal en rekenen. Zowel ouders als schoolleiders verwachten dat leraren extra aandacht aan die vakken besteden, en ze rekenen leerkrachten erop af als dat niet gebeurt, zeggen de onderzoekers.

Deskundigen met wie de inspectie sprak, adviseren om aardrijkskunde en geschiedenis op te nemen in de doorstroomtoets.

De inspectie noemt geen oorzaak voor de daling, maar deskundigen zien wel een verband met de taal die kinderen thuis spreken met hun ouders. Als zij thuis geen of nauwelijks Nederlands horen en daardoor een kleinere woordenschat hebben, „is het voor hen lastiger om teksten te begrijpen in lesboeken”. Bovendien is het dan moeilijker voor de kinderen om een vraag helemaal te begrijpen en vervolgens een goed antwoord te formuleren.

Het ministerie van Onderwijs laat weten bezig te zijn met het bijwerken van de stof die kinderen moeten leren. Daarin gaat het ook over hoe verschillende onderdelen met elkaar verbonden zijn. „Dus niet meer het versnipperd aanbieden van vakken of thema’s als aardrijkskunde en geschiedenis.”