In het akkoord zijn de plannen voor bestuurlijke vernieuwing afgezwakt. Op aandrang van D66 zal het kabinet structureel een kwart miljard euro extra aan onderwijs besteden. Het geld komt uit aardgasopbrengsten. Ook is vergaand tegemoetgekomen aan de eisen van D66 op het gebied van het omroepbestel. Mogelijk dinsdag nog zal de Tweede Kamer op verzoek van PvdA-leider Bos een spoeddebat aan het akkoord wijden.

CDA-fractievoorzitter Verhagen, VVD-voorman Van Aartsen, D66-partijleider Dittrich en de top van het kabinet werden het zaterdagavond na elf uur onderhandelen met elkaar eens. Waarschijnlijk wordt aanstaande donderdag bekend wie de opgestapte minister De Graaf van Bestuurlijke Vernieuwing vervangt.

De partijtop van D66 was nauw bij het overleg betrokken. Zou het congres van de partij komende zaterdag nee zeggen tegen het akkoord, dan dreigt D66 in een regelrechte crisis terecht te komen. In ieder geval zal dan de positie van fractieleider Dittrich erg moeilijk worden. Hij heeft zich de afgelopen week sterk gemaakt voor voortzetting van de coalitie en dus voor doorregeren.

Een meerderheid van de voorzitters van de regionale partijafdelingen van D66 heeft zich intussen achter het bereikte akkoord geschaard. Ook vooraanstaande figuren als ex-partijleider Terlouw en ex-minister Van Boxtel kunnen zich vinden in de gemaakte afspraken.

D66-partijleider Dittrich praat met drie kandidaten over de opvolging van De Graaf. Een belangrijke kanshebber is de 39-jarige partijvoorzitter Pechtold. Hij is sinds twee jaar burgemeester van Wageningen. Aanvankelijk zou Dittrich zelf hebben gewild, maar die optie is vervallen. „Ik ben politiek leider van D66 en die moet in de Tweede Kamer zitten om het kabinet te controleren”, reageerde hij op vragen van journalisten. D66-minister Brinkhorst heeft hem sterk afgeraden minister te worden uit vrees voor chaos in de partij.

Over bestuurlijke vernieuwing is afgesproken dat de opvolger van De Graaf opnieuw een wijziging van de Grondwet zal indienen om een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester mogelijk te maken. Daarvoor is opnieuw medewerking van de PvdA nodig. Dittrich zei te hopen dat Bos van inzicht zal veranderen en de PvdA de komende jaren alsnog tot een direct gekozen burgemeester kan overhalen.

Een andere afspraak die is gemaakt om aan de wensen van D66 tegemoet te komen, houdt in dat meer gewicht zal worden toegekend aan voorkeurstemmen. Dit moet ertoe leiden dat kandidaten voor de Tweede Kamer actiever campagne voeren.

Het gematigde districtenstelsel dat De Graaf voor ogen stond, is vrij geruisloos afgevoerd. Dittrich zei na afloop vastgesteld te hebben dat er weinig draagvlak bestond voor dit plan. Daarmee onderstreepte hij nog eens dat de agenda van De Graaf voor hem niet de hoogste prioriteit heeft.

Over het omroepbestel is afgesproken dat de afzonderlijke publieke omroepen een deel van hun macht moeten afstaan. Ook krijgen het publiek bestel minder ruimte om amusement uit te zenden.

Direct na het bereiken van het akkoord zei premier Balkenende dat iedereen gelukkig is. „Er zijn drie winnaars en dat zijn de drie partijen.” Namens het kabinet namen behalve premier Balkenende VVD-vice-premier Zalm en D66-minister Brinkhorst aan het overleg deel.