SGP-senator Holdijk heeft veel kwaliteiten, maar de profetenmantel zit hem niet als gegoten, gaf hij dinsdagavond toe. „Meestal ben ik voorzichtig met voorspellingen. Maar vanmorgen, toen het debat begon, durfde ik het wel aan. Dit wetsvoorstel gaat een ruime meerderheid halen, zo beweerde ik aan het eind van mijn speech. De PvdA bindt in, was mijn stellige overtuiging.”

Anderen spraken die verwachting niet uit, maar dachten precies hetzelfde: het loopt met een sisser af. „De PvdA kan het zich niet veroorloven tot in lengte van jaren als behoudzuchtig regent te boek te staan.”

Maar aan het begin van de avond weet niemand meer welke kant het uit zal gaan. Dat heeft enerzijds te maken met de opstelling van de PvdA. Die houdt keihard vast aan haar eis dat de invoering van de gekozen burgemeester eigenlijk pas in 2010 op verantwoorde wijze kan plaatsvinden.

Het heeft ook te maken met de opstelling van De Graaf. „Die man doet geen enkele concessie”, moppert GroenLinks-senator Pormes in de wandelgangen. „Ik heb nog nooit meegemaakt dat hier in de Eerste Kamer een bewindsman verschijnt met zo weinig wisselgeld als De Graaf nu bij zich heeft. Dit is bizar. CDA en VVD laten hem gewoon bungelen.”

Eigenlijk is links bezig de minister te redden, meent Pormes met een knipoog. „Zijn vrienden laten hem in de steek, maar wij doen een handreiking. Laat de gemeenten tussen 2006 en 2010 zelf beslissen of ze een gekozen burgemeester willen of niet. Maar De Graaf gaat er niet op in.”

Toch is ook halverwege de avond de overheersende opinie nog dat de PvdA een draai gaat maken. Wouter Bos, die uitgesproken voorstander is van een gekozen burgemeester, zal zich als partijleider toch wel laten gelden? En is ook partijvoorzitter Koole niet op de burelen van de senaatsfractie van de PvdA gesignaleerd?

ChristenUnie-parlementariër Van Middelkoop gelooft in een ander scenario. „De PvdA gaat een motie indienen waarin al haar eisen nog eens scherp verwoord zijn. Een meerderheid van de Senaat verwerpt die motie, zodat de sociaal-democraten in de beeldvorming de schuld bij de tegenpartij kunnen leggen.”

Maar het gaat allemaal veel eenvoudiger in zijn werk. Na een fractieberaad van drie kwartier deelt Van Thijn rond 23.00 uur mee wat zijn ploeg gaat doen: met negentien man eenparig tegenstemmen. Het wordt muisstil in de Senaat. De Graaf, die het fiasco van zijn burgemeestersplan de laatste paar uur al zag aankomen, toont zich aangeslagen. De burgemeester ”on tour”? De burgemeester retour!

Na afloop van het debat branden de speculaties over het vervolg los. Een kabinetscrisis wordt het niet, analyseert routinier Van Middelkoop snel. „Er is geen vertrouwensbreuk in de coalitie.” Maar De Graaf heeft wel een immens probleem. „Hij moet zich afvragen of hij als politicus nog geloofwaardig is.”

De bewindsman deed geen wezenlijke concessies, valt Van Middelkoop collega Pormes bij. „De jurist Thom de Graaf liep de politicus Thom de Graaf voor de voeten. Hij koos een veel te formalistische benadering.”

Ook een andere oude rot, VVD-coryfee Wiegel, heeft in het tv-programma NOVA zijn analyse snel klaar. Hij wordt in beeld gebracht met op de achtergrond het Torentje van premier Balkenende. Waarom op die locatie? „Omdat daar het licht uit is”, zegt hij betekenisvol.

Wiegel is het „van harte met Van Thijn eens. Want voor welk probleem is de gekozen burgemeester nu eigenlijk een oplossing?” vraagt de man die er al eerder blijk van gaf niet warm te lopen voor bestuurlijke vernieuwing. „De Graaf zal wel opstappen, terwijl D66 in het kabinet blijft”, meent hij.

Toch is doorgaan met D66 nog best riskant, vrezen CDA-senatoren. „Dittrich gaat nu natuurlijk alle nadruk leggen op het kiesstelsel”, somberen de christen-democraten, die op het nieuwe kiesstelsel verre van verliefd zijn. „Van dat plan wil hij geen millimeter meer af hebben.”