Zou minister De Graaf van Bestuurlijke Vernieuwing al een nacht-van-Wiegel-gevoel bekruipen? Enkele overeenkomsten zijn er wel tussen wat er in 1999 gebeurde en wat mogelijk morgen plaatsvindt. In beide gevallen hoopt de politieke spanning zich op in de Senaat. In beide gevallen is het onderwerp van spanning bestuurlijke vernieuwing.

Maar er is ook een belangrijk verschil. Toen was de veroorzaker van de spanning een coalitiegenoot, althans één senator uit de coalitie. Nu lijkt dat op het eerste gezicht niet het geval. Het is immers de grootste oppositiepartij, de PvdA, die zand in de raderen van de regeringsmachine strooit door te dreigen tegen het wetsvoorstel te stemmen dat de benoeming van burgemeesters door de Kroon uit de Grondwet haalt.

Dat maakt op het eerste gezicht de dreiging van een crisis minder groot dan in 1999. De Graaf kan de oppositie immers moeilijk verwijten dat zij haar kans waarneemt het kabinet de voet dwars te zetten? En dreigen met een kabinetscrisis kun je als minister wel in de richting van een coalitiepartner, die geacht wordt zo’n crisis vervelend te vinden, maar niet richting de PvdA, die als hoogste doel heeft dit rechtse kabinet zo snel mogelijk te laten vallen.

Bij nadere beschouwing is de situatie toch ingewikkelder. Want als de PvdA morgen doorzet en het plan voor een gekozen burgemeester voor vele jaren de ijskast ingaat, heeft de kleinste coalitiefractie hoe dan ook een groot probleem. Waar blijft de geloofwaardigheid van de democraten als zij een van de belangrijkste redenen om aan dit kabinet deel te nemen, de rechtstreeks gekozen burgemeester, niet realiseren? Dan kunnen zij beter meteen opstappen, ook al is de oppositie de oorzaak van het probleem.

Dat laatste staat nog niet eens vast. De Graaf heeft namelijk alle reden om naast de PvdA ook CDA en VVD verwijten te maken. Want de steun van de coalitiepartners voor zijn burgemeestersplan laat al maandenlang te wensen over. Het CDA vindt het allemaal te snel en te ver gaan, de VVD wil de gekozen burgemeester juist méér bevoegdheden geven dan in het wetsvoorstel van de minister is opgenomen. De enige coalitiegenoot die tot nu toe helder heeft uitgesproken dat de twee grote jongens, die al veel uit het regeerakkoord hebben binnengehaald, nu ook hun kleine broertje iets moeten gunnen, is vice-premier Zalm. Voor de rest blijft het akelig stil in het kamp van CDA en VVD.

Van belang is dat de PvdA best akkoord wil gaan met de grondwetswijziging, mits de gekozen burgemeester later, bijvoorbeeld in 2010, wordt ingevoerd. Maar in plaats dat de coalitiefracties snel duidelijkheid scheppen over de mate waarin zij deze eis willen inwilligen, hebben zij nog altijd geen besluit genomen over hoe een vertraagde en gefaseerde invoering er precies uit gaat zien. Hun onderling overleg hierover hebben zij zelfs opgeschort tot na morgen, waarmee zij De Graaf in feite in het politieke luchtledige laten rondspartelen.

Zo lijkt het er uiteindelijk toch veel op dat het lot van het kabinet indirect in handen ligt van negentien PvdA-senatoren. Zij kunnen de coalitie morgen in forse problemen brengen. Wat gaan zij doen?

Recente uitlatingen van fractievoorzitter Noten wijzen erop dat de sociaal-democraten aan het bijdraaien zijn. Gelet op zijn woorden is de kans groot dat zij morgen toch de grondwetswijziging steunen. Natuurlijk niet om de coalitie te redden. Ook niet omdat de PvdA bezwijkt voor het argument dat het oneigenlijk is om tegen de ene wet te stemmen om een andere tegen te houden. Als de PvdA voor stemt, zal het alleen zijn om niet tot in lengte van jaren nagedragen te krijgen dat zij als progressieve partij een belangrijke vooruitgang op bestuurlijk gebied heeft geblokkeerd.