Dat mensen in Wijk aan Zee gemiddeld 2,5 maand korter leven door de activiteiten van Tata Steel, was een conclusie van het RIVM die vorig jaar veel ophef veroorzaakte. Maar de gezondheidsschade door de staalfabriek is ook in geld uit te drukken. Jaarlijks bedraagt die ruim 350 miljoen euro, staat in een analyse van CE Delft over de verduurzamingsplannen voor Tata Steel.

„Een dergelijke kostenschatting is altijd heel grof en de hinder van gezondheidseffecten voor omwonenden is niet echt in geld uit te drukken”, zegt hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer in een reactie. Toch kan deze waarde worden gebruikt om verduurzamingsplannen van Tata Steel te vergelijken.

„Hinder van gezondheidseffecten voor omwonenden is niet echt in geld uit te drukken”” - Jacob de Boer, hoogleraar milieuchemie en toxicologie

Tata produceert zo’n 7 miljoen ton staal per jaar. Dat zou betekenen dat het bedrijf per ton 50 euro schade aanricht aan de volksgezondheid – ruim 10 procent van de kostprijs.

Voor de berekeningen is gekeken naar het verlies aan levensjaren, rekening houdend met de kwaliteit van leven. Het gaat om verschillende vormen van luchtvervuiling. In IJmuiden zorgen zwaveloxiden voor de meeste schade, gevolgd door stikstofoxiden, fijnstof en lood.

De informatie over de gezondheidsschade komt van het Europese Milieuagentschap (EEA), dat de uitstoot van de Europese zware industrie en de gevolgen ervan in kaart brengt. Het EEA rekent met cijfers over 2021 en houdt bijvoorbeeld rekening met de bevolkingsdichtheid.

De waarde van een levensjaar bedraagt in het Handboek Milieuprijzen van CE Delft 50.000 tot 100.000 euro. Dit hangt bijvoorbeeld af van de leeftijd van een persoon. Tata is de grootste CO₂-uitstoter in Nederland, maar de klimaatschade is niet meegeteld.

Tata Steel onderhandelt nu met de Nederlandse overheid over subsidie voor het verduurzamen van de fabriek in IJmuiden. Deze ”maatwerkafspraken” gaan niet alleen over de CO₂-uitstoot, maar ook nadrukkelijk over de gezondheid van de omwonenden. Daarvoor pleitte de Expertgroep Gezondheid IJmond en het ministerie van Economische Zaken en de Tweede Kamer zijn het hiermee eens. De subsidie voor Tata zou kunnen oplopen tot 3 miljard euro.

Wat betekenen de toekomstplannen voor de gezondheidsschade? Tata Steel wil zelf in twee stappen verduurzamen. In 2030 gaat één van de twee hoogovens uit, om met nieuwe installaties deels staal te gaan maken met aardgas (later waterstof) in plaats van met steenkolen.

Deze stap levert volgens CE Delft een gezondheidswinst op van 130 miljoen euro, oftewel 37 procent. Halverwege de jaren dertig zou ook de tweede hoogoven plaats moeten maken voor schonere installaties. Als dat is gebeurd, blijft er 142 miljoen euro aan gezondheidsschade over, 40 procent van de huidige waarde.

Ander scenario

Er is een ander scenario voor de verduurzaming van Tata Steel, dat een snellere en grotere gezondheidswinst oplevert. Het is gemaakt door Gezondheidsultimatum, een samenwerking van verschillende maatschappelijke organisaties, waaronder Frisse Wind, Dorpsraad Wijk aan Zee, Urgenda en Greenpeace. Greenpeace heeft CE Delft de plannen laten doorrekenen.

Volgens dit scenario bewerkt Tata Steel niet langer ijzererts tot ruwijzer (waaruit weer staal wordt gemaakt), maar koopt het een halfproduct in, hot briquetted iron. Tata gaat in dat scenario meer schroot verwerken en minder staal produceren, namelijk 4 in plaats van 7 miljoen ton.

Dit plan zorgt in 2030 voor een afname van de gezondheidsschade van 90 procent, zegt CE Delft. Dan worden wel een deel van de vervuiling en de CO₂-uitstoot naar het buitenland verplaatst. De wereldmarkt voor de benodigde halffabrikaten is nog beperkt, en ook scheelt dit banen in IJmuiden.

De onderhandelingen met de overheid lopen al. Is Gezondheidsultimatum niet te laat met dit alternatief? „De politiek heeft besloten dat gezondheid nadrukkelijk wordt meegewogen”, zegt Willem Wiskerke van Greenpeace. „Nu blijkt dat de gezondheidswinst door Tata in 2030 slechts 37 procent bedraagt, moeten de plannen van Tata heroverwogen worden.”

„Nu blijkt dat de gezondheidswinst door Tata in 2030 slechts 37 procent bedraagt, moeten die plannen heroverwogen worden” - Willem Wiskerke, Greenpeace

De nieuwe installaties zullen ruwweg voor evenveel fijnstof zorgen als de oude Hoogovenstechnologie, zegt CE Delft. Tata Steel antwoordt hierop dat het overgrote deel van de stofreducties voortkomt uit extra maatregelen. Zoals stofzuigers bij installaties, het windscherm aan de kustzijde en een overkapping van de grondstoffenopslag. Ook zorgt het verminderde gebruik van kolen voor minder fijnstof, zegt Tata.

Transitie

Het bedrijf zegt nog niet inhoudelijk te kunnen reageren op het rapport. „Wij zijn bezig met wellicht de grootste industriële transitie in de 21e eeuw. Deze omslag willen we goed en snel realiseren, vandaar dat we in gesprek zijn met de overheid over maatwerk voor ons ingediende plan”, zegt de woordvoerster. Onder meer de bevindingen van de Expertgroep Gezondheid vormen een leidraad daarvoor, zegt Tata.

Volgens het alternatieve plan moet Tata dus een halfproduct gaan importeren en verwerken. Wiskerke vindt dat een logische route, omdat voor groen staal veel hernieuwbare energie nodig is. „Landen met veel zon, wind en ruimte gaan meer ijzererts bewerken en verkopen. Daar kun je in IJmuiden niet tegenop concurreren.” Volgens CE Delft wordt groen staal uit IJmuiden, gemaakt met waterstof, aanzienlijk duurder dan staal uit de hoogovens.