De termietenbestrijding staat in Nederland nog in de kinderschoenen. Dat is op zich niet gek: deze kleine, aan kakkerlakken verwante insecten komen hier eigenlijk niet voor. Toch adviseert Aron Kuiper van het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen meteen te handelen. Termieten eten hout; ze kunnen daardoor schade aanrichten aan gebouwen en voedselgewassen. En: „Met exoten loop je altijd achter de feiten aan.”

Pas dit jaar is een formeel overleg tussen ministeries over de aanpak van het probleem ingesteld. Dat gebeurde nadat in 2022 de eerste termietenkolonie in Nederland was ontdekt: in twee woningen op een niet nader genoemde plek in het Zuid-Hollandse kassengebied. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit constateerde begin 2023 dat er nog weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar termieten in Noord-Europa en de mogelijke gevolgen ervan.

Inmiddels zijn er zeker vijf verschillende locaties met nesten van ten minste drie soorten termieten bekend: in Zuid-Holland, Noord-Brabant, Gelderland en Flevoland. En dat is nog maar het topje van de termietenberg, verwacht Kuiper. Termieten laten zich niet makkelijk zien; ze vreten het hout van binnenuit op. De kans is daarom groot dat met transport van hout en planten meer termieten het land in zijn gebracht dan nu bekend is. „Alles wat hierheen is gekomen, gaan we nog tegenkomen.”

Koninginnen

Omdat het Nederlandse klimaat nog niet echt aantrekkelijk is voor termieten, duurt het wat langer voordat een kolonie zich ontwikkelt, denkt Kuiper. „Daardoor komen we er pas achter als ze ergens een paar jaar zitten en bruidsvluchten maken, net zoals mieren dat doen.”

Kuiper vergelijkt de vestiging van termieten met die van de invasieve mierensoort mediterraan draaigatje. „Die verspreidt zich als een olievlek als je ze de tijd geeft.” Daarbij kan een termietenkolonie in tegenstelling tot een mierenkolonie overleven, als de koningin is gedood en een soort nieuwe koninginnen zijn gemaakt.

Het nest van de Amerikaanse grondtermiet in Zuid-Holland zit er vermoedelijk al meer dan tien jaar. In die tijd hebben de indringers zich over een relatief groot oppervlak van 150 bij 100 meter kunnen verspreiden. „Volgens de inspectie zijn de woningen nog veilig, maar het is natuurlijk niet fijn als de dragende constructie van je huis is aangetast.”

Harnas

Behalve van de Amerikaanse is inmiddels ook de aanwezigheid van de Iberische grondtermiet vastgesteld, net als die van de Pacifische nathouttermiet, die leeft van bomen die nog niet lang dood zijn. In Gelderland is een nog niet in het Nederlands benoemde Aziatische soort aangetroffen.

„Zeker drie van de vier termietensoorten kunnen forse economische schade en veiligheidsrisico’s opleveren”, waarschuwt Wilfred Reinhold van het Platform Stop invasieve Exoten. „Om dit te voorkomen, zal de overheid snel effectieve maatregelen moeten nemen”, zegt hij. „Zoals een verbod op import van producten waarin termieten meeliften, een mediacampagne om alert te zijn en meldingen te doen, en de inzet van bestrijdingsmiddelen faciliteren.”

Volgens Kuiper is het aanbieden van lokaas in cellulose het meest effectief. „Biologische bestrijding onderdrukt wel de groei, maar doodt niet de hele kolonie. Met chemische middelen kun je wel een klap uitdelen, maar dat heeft ook voor andere organismen schadelijke gevolgen. Termieten moeten vervellen om te groeien; met een middel in lokaas kun je zorgen dat ze niet uit hun harnas komen. Dat lokaas moet zich verspreiden over de hele kolonie; ze moeten er allemaal van eten.”

„Zeker drie van de vier termietensoorten kunnen forse economische schade en veiligheidsrisico’s opleveren” - Wilfred Reinhold, Platform Stop invasieve Exoten