Ondanks een spreekverbod nam Donald Trump de achterliggende weken geen blad voor de mond. Juan Merchan, de rechter in het zwijggeldproces, noemde hij „doortrapt en corrupt”. Hetzelfde zegt hij van Alvin Bragg. Die deugt volgens de oud-president van geen kanten. Dat kan in zijn optiek ook niet, want Bragg is Democraat en in 2021 gekozen als openbaar aanklager van het district Manhattan.

Lees ook

Trump schuldig bevonden in historische zwijggeldzaak

Trump zal de komende maanden de „verdorvenheid en partijdigheid” van het rechtssysteem vast en zeker tot een thema in zijn campagne maken. Dat moet volgens hem nodig hervormd worden, want het is naar zijn oordeel „vergeven van linkse, progressieve rechters.” Nieuw is dat niet. In het verleden heeft Trump ook bezwaar gemaakt tegen wat hij noemde ”Obama-rechters’’. Maar nu hijzelf een aantekening heeft gekregen op zijn strafblad, is zijn kritiek op de rechtspraak nog feller.

Daarin staat de oud-president overigens niet alleen. Vooraanstaande partijgenoten zeggen dit ook hardop. Niemand minder dan Mike Johnson, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, heeft naar aanleiding van het zwijggeldproces gezegd dat de regering-Biden de rechtspraak gebruikt om Trump politiek uit te schakelen. En senator Marco Rubio (Florida) sprak donderdag na het bekend worden van het juryoordeel over een „schijnproces”, een typering die herinnert aan de rechtszaken tegen politieke opponenten in Rusland tijdens Jozef Stalin. De kritiek van de Republikeinen op de rechterlijke macht in de VS is dus fel.

Heftiger

Het is echter een misvatting te denken dat dit alleen van de kant van Trump en zijn aanhang komt. Ook Democraten doen dat van tijd tot tijd. Zij laakten het overwicht van de conservatieve opperrechters toen het federale hooggerechtshof in 2022 het landelijk recht op abortus van tafel veegde. Dat was volgens progressieven in de VS het bewijs dat het hooggerechtshof politiek partijdig is.

Daarom gingen er toen binnen de Democratische partij stemmen op om het aantal opperrechters uit te breiden. Daarmee zou de conservatieve dominantie in het hooggerechtshof geneutraliseerd worden.

„Kritiek op de rechtspraak is gewoon gif”, zegt William Merkel, hoogleraar constitutioneel recht aan de Charleston School of Law. „Het ondergraaft het vertrouwen van de burger in de instituties. Politici moeten zich daar juist tegen keren. De democratische rechtstaat wankelt als er gezaagd wordt aan de poten van de rechterstoel.”

Jelte Olthof, universitair docent aan de universiteit van Groningen en gespecialiseerd in vragen rond de Amerikaanse grondwet en politiek, deelt die opvatting. Hij constateert dat de kritiek op de rechterlijke macht in Amerika meer en heftiger is dan zo’n twintig jaar geleden. Het optreden van Trump en zijn partijgenoten heeft daar volgens hem zeker aan bijgedragen.

Maar dat is volgens Olthof niet de enige oorzaak. „Dat er kritiek is op de partijdigheid van de rechters, is mede het gevolg van de manier waarop rechters worden benoemd. Het is onmiskenbaar dat daar een politiek aspect aan zit. Trump heeft conservatieve rechters benoemd, Biden benoemt meer progressief georiënteerde rechters. Dat wringt met de gedachte dat rechters onafhankelijk zijn. Amerika heeft zich heel lang vastgeklemd aan de fictie dat politieke benoemingen goed samen kunnen gaan met neutraliteit en onafhankelijkheid.”

Strandhuis

Daarbij stelt Olthof dat ook de rechters soms zelf bijdragen aan het afkalven van het vertrouwen. „Zij doen minder dan voorheen hun best om hun politieke oriëntatie te verbergen.”

Een voorbeeld daarvan is de actuele kwestie over de onpartijdigheid van opperrechter Samuel Alito. In Amerika klinkt luid de roep dat hij zich moet terugtrekken uit zaken die met de Capitoolrellen hebben te maken. De reden is dat er in de weken na die rellen bij zijn huis in Alexandria (Virginia) een omgekeerde Amerikaanse vlag heeft gehangen. Aanhangers van Trump deden dat in die tijd om hun ongenoegen over de verkiezingsuitslag kenbaar te maken. Later kwamen er ook foto’s openbaar dat er bij Alito’s strandhuis in New Jersey een ”Appeal to heaven”-vlag was gehesen. Dat vaandel wordt gebruikt door aanhangers van complottheorieën die niet geloven dat Trump heeft verloren. Met die vlag willen zij hun loyaliteit aan hem bewijzen.

Alito weigert echter zich terug te trekken. Terwijl hij weet dat voorzitter John Roberts van het hooggerechtshof zich tot het uiterste inspant om zijn college politiek neutraal te houden. Het verweer van Alito is dat zijn vrouw de vlag bij hun huis heeft opgehangen en dat zij haar eigen keus mag maken.

Veel Amerikanen vinden het ondanks dat verweer onacceptabel dat Alito meepraat over de vraag of Trump immuniteit geniet voor zijn rol bij de Capitoolrellen van januari 2021. Naar verwachting zal het hooggerechtshof daar over enkele weken uitspraak over doen.

Hoogleraar Merkel noemt de opstelling van Alito ronduit gevaarlijk. „Ik denk niet dat de persoonlijke politieke standpunten van rechters tot gevolg hebben dat uitspraken altijd ten gunste zijn van mensen of partijen waarmee zij zich politiek verwant voelen. Daarvoor zijn rechters doorgaans te goed getraind. Maar met dit vlagvertoon is elke bewering dat rechters onpartijdig zijn krachteloos geworden. En zeker bij zo’n belangrijke kwestie als de rol van Trump bij de Capitoolrellen klemt dat.”