Kabinetsplannen toegelicht · Wilders: We schrijven geschiedenis
Bijna zes maanden na de verkiezingen zijn PVV, VVD, NSC en BBB het eens geworden over de vorming van een nieuw, rechts kabinet. Ook de VVD-fractie heeft unaniem ingestemd met het rechtse kabinet waar partijleider Dilan Yeşilgöz een akkoord over heeft bereikt met PVV, NSC en BBB. Informateur Van Zwol wordt de formateur. De onderhandelaars praten donderdag verder over de door Wilders voorgestelde kandidaat-premier. Volg alle ontwikkelingen in dit liveblog.
Advertentie
Een groot deel van toekomstige oppositiepartijen kijkt met zorg en ergernis naar het hoofdlijnenakkoord dat PVV, VVD, NSC en BBB donderdag presenteerde. „De verhouding is totaal zoek geraakt.”
Het Centraal Planbureau (CPB) gaat de plannen van de vier nieuwe coalitiepartijen doorrekenen. Een verzoek hiertoe van Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) kreeg woensdag een ruime Kamermeerderheid.
Volgende week woensdag debatteert de Kamer over het eindverslag van de informateurs. Voor die tijd moet het CPB komen met een eerste raming van de kosten van de plannen van PVV, VVD, NSC en BBB.
Het doorrekenen van de economische effecten van het hoofdlijnenakkoord duurt veel langer. Het gaat dan om de gevolgen voor zaken als koopkracht, economie en werkgelegenheid.
Die doorrekening van de economische gevolgen wil de Kamer ontvangen voorafgaand aan de regeringsverklaring. Dat debat is er pas na de vorming van een nieuw kabinet en dat laat nog weken op zich wachten.
Het samenwerkingsverband van plattelandsgemeenten P10 is blij dat de regio een „expliciete plek” heeft gekregen in het hoofdlijnenakkoord van PVV, BBB, VVD en NSC. Volgens de P10 is die aandacht hard nodig om de neerwaartse spiraal van verschraling in landelijke gebieden te stoppen.
„Dat de bereikbaarheid van het landelijk gebied bijvoorbeeld wordt verbeterd door het busvervoer tussen dorpskernen op het platteland te versterken, is voor ons een belangrijk punt”, zegt Ellen Nauta, voorzitter van het samenwerkingsverband. Verder is Nauta positief over het voornemen van de vier coalitiepartijen om de bestaande regiodeals in overleg met het bedrijfsleven, kennisinstellingen en decentrale overheden uit te bouwen en tot goede afspraken over „wonen, bereikbaarheid, onderwijs en economie” te komen.
Tussen 2018 en 2025 is 1,85 miljard euro beschikbaar gesteld voor de regiodeals. Gemeenten en andere regionale partijen kunnen een bijdrage aanvragen voor de uitvoering van plannen die leven, wonen en werken van inwoners en ondernemers verbeteren.
Vier deskundigen houden het regeerakkoord van de vier formerende partijen tegen het licht. De vier thema’s: migratie, landbouw, energie en bestaanszekerheid.
Jonge mensen gaan onder de streep betalen voor de verlaging van het eigen risico, stelt gezondheidseconoom Xander Koolman van de Vrije Universiteit in Amsterdam. PVV, VVD, NSC en BBB willen het eigen risico meer dan halveren naar 165 euro per jaar vanaf 2027.
Mensen die veel gebruikmaken van zorg, zoals chronisch zieken en ouderen, gaan de lagere kosten voor het eigen risico vooral terugzien in hun portemonnee. Zij betalen nu veelal de volle 385 euro per jaar en dat wordt dus een stuk minder. „Maar het is geen cadeautje”, zegt Koolman over de halvering. Hij bedoelt: de kosten voor de maatregel worden becijferd op 5 miljard euro per jaar en dat geld moet ergens vandaan komen.
De totale zorgkosten dalen bovendien niet. Sterker nog: in het gunstigste geval blijven ze gelijk, maar de verlaging van het eigen risico kan mensen volgens Koolman ook aanzetten om sneller naar het ziekenhuis te gaan. Dan zouden de zorgkosten kunnen stijgen. Mensen die veel van zorg gebruikmaken, gaan daar minder aan bijdragen omdat ze minder eigen risico betalen. De mensen die weinig zorg gebruiken, gaan juist meer bijdragen. „En in het algemeen is het zo: jongere mensen zijn gezonder en maken minder gebruik van zorg.” Zij gaan dus meer betalen dan ze nu doen.
Of je dat moet willen, is een politieke vraag, zegt Koolman. „Je kunt zeggen: jonge mensen moeten al veel geld opbrengen voor de oudere generaties en hebben daarnaast te maken met bijvoorbeeld hoge huizenprijzen. Maar je kunt ook zeggen: jonge en gezonde mensen kunnen wel wat hebben.”
De horeca vreest de dupe te worden van de hogere btw op hotelovernachtingen, culturele diensten en goederen. De verhogingen van 9 naar 21 procent zullen de sector „een nieuwe klap toebrengen die deze niet kan dragen”, zegt Koninklijke Horeca Nederland (KHN). De brancheorganisatie denkt dat alleen rijke mensen straks hotelovernachtingen en veel evenementen en dagjes uit kunnen betalen.
De brancheorganisatie stelt dat de horeca nog niet is hersteld van de coronapandemie en dat hoteleigenaren kampen met hogere kosten voor bijvoorbeeld personeel, energie en huur. „De kwetsbare marges staan al onder druk en ondernemers kunnen niet alle kosten doorberekenen aan hun gasten. Verhoging van het btw-tarief op logies gaat voor een groep ondernemers de druppel zijn die de emmer doet overlopen. Het zal leiden tot bedrijfsbeëindigingen, faillissementen en verminderde werkgelegenheid.”
De btw-verhoging maakt uitgaan en dagjes weg voor een steeds grotere groep mensen onbereikbaar, aldus KHN. „De nightlife-sector en de evenementen- en festivalorganisatoren zien op dit moment de bezoekersaantallen en consumpties al teruglopen. Als door de voorgenomen btw-verhoging de entreeprijzen ook nog eens flink omhooggaan, heeft dat desastreuze gevolgen voor het uitgaansleven.”
Het verschil met aanbieders via bijvoorbeeld Airbnb wordt door de btw-verhoging te groot, zegt de brancheorganisatie. KHN stelt ook dat de btw op hotelovernachtingen in landen om ons heen veel lager is. „Een btw-verhoging zal dan ook de concurrentiepositie van de Nederlandse hotelsector in het buitenland schaden. Ons land wordt een minder aantrekkelijke vakantiebestemming. Dit zal ook gevolgen hebben voor andere sectoren waar internationale hotelgasten hun geld uitgeven, zoals restaurants en cafés, vervoer, luchtvaart, cultuur, musea, retail en meer.” De verhoging pakt volgens de horecakoepel extra nadelig uit voor ondernemers bij de grens.
KHN betwijfelt of de belastingopbrengsten stijgen door de btw-verhoging. „Er is niet voldoende gekeken naar de effecten voor de gastvrijheidssector én het welbevinden van Nederlanders”, vindt voorzitter Marijke Vuik. De brancheorganisatie wil dat PVV, NSC, BBB en VVD de btw-tarieven laag houden.
De belangenorganisatie van verpleegkundigen NU’91 ziet in het akkoord van PVV, VVD, BBB en NSC „op papier mooie ambities”, maar in de praktijk bevat het hoofdlijnenakkoord volgens haar „vooral verkapte bezuinigingen voor de zorg”.
De club is blij dat er is geluisterd naar aanbevelingen voor de aanpak van agressie en geweld tegen zorgverleners en dat er aandacht is voor meer autonomie, loopbaanperspectief en goede arbeidsvoorwaarden. NU’91 ziet echter nergens hoe die aanpak nu eigenlijk vorm moet krijgen. „Hetzelfde geldt volgens NU’91 voor het aanpakken van de personeelskrapte. In het akkoord staat dat dit grote prioriteit heeft, maar er staat niet welke middelen hiervoor beschikbaar worden gesteld.”
NU’91 is „natuurlijk ontzettend blij” met de 600 miljoen extra voor de ouderenzorg, maar „anderzijds zien we ook dat in de curatieve zorg 590 miljoen moet worden bezuinigd. Verschuiven we hiermee niet gewoon de bestaande problemen?”
et verlagen van het eigen risico voor de zorg is aan de ene kant positief, vindt de organisatie, maar veroorzaakt aan de andere kan een toename van de zorgvraag. „De sector kampt nu al met grote personeelskrapte”, waarschuwt NU ’91.
Onderwerpen als het aanpakken van het personeelstekort in deze sector, investeren in de ouderenzorg, nadruk op het belang van de wijkverpleging en het aantrekkelijker maken van werken in de zorg, staan in het akkoord genoemd, constateert beroepsvereniging Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN). Maar ook zij moet nog zien wat er allemaal van komt: „Het gaat echter wel om een tekst op hoofdlijnen, de concrete vertaling zien we graag snel tegemoet,” aldus V&VN-voorzitter Bianca Buurman.
De provincie Flevoland is blij met de plannen voor land- en tuinbouw en visserij in het hoofdlijnenakkoord van de aanstaande regering van PVV, VVD, NSC en BBB. „Het is positief dat het hoofdlijnenakkoord prioriteit geeft aan het ‘kunnen verdienen van een goede boterham binnen het land- en tuinbouw-, visserij- en natuurbeleid’”, schrijft het college van Gedeputeerde Staten.
Het dagelijks bestuur van de provincie is blij met de nadruk op de regio in het akkoord. „Dit biedt kansen voor Flevoland om onze ambitie van het bouwen van 100.000 nieuwe woningen in onze veelzijdige provincie te verwezenlijken.”
Het college zegt „met belangstelling” de politieke behandeling van het plan af te wachten en „uit te zien” naar de uitwerking ervan.
Flevoland is de enige provincie waar de PVV in de coalitie zit. De bestuurders en de BBB in Flevoland zeiden eerder al dat de vier formerende partijen de provincie als voorbeeld konden nemen, omdat het in Flevoland ook gelukt is om tot een akkoord te komen tussen PVV, BBB en VVD samen met SGP en ChristenUnie.
De Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland mist in het coalitieakkoord aandacht voor mensen met een beperking „en de stappen die nodig zijn om hen betekenisvol te laten meedoen in de samenleving”. Dat bezuinigingen op de gehandicaptenzorg gewoon doorgaan en daarbij ook wordt gekort op het arbeidsmarktbeleid in de zorg, vindt de organisatie teleurstellend.
„De aandacht voor bestaanszekerheid en de positie van mensen met lagere inkomens, het schrappen van de eigen bijdrage voor jeugdhulp en de inzet op betaalbaar wonen in het hoofdlijnenakkoord zijn positief, maar per saldo overheerst toch de zorg en teleurstelling over het gebrek aan aandacht voor mensen met een beperking, de medewerkers in de zorg en de donkere financiële wolken voor onze sector”, zegt directeur Theo van Uum.
De vereniging stelt het nog te vormen kabinet wel graag te willen helpen om gebreken in de plannen „te herstellen”.
Advertentie
De plannen van de formerende partijen zijn slecht gevallen bij de universiteiten. „De bezuinigingen op onderwijs en wetenschap zijn een dreun voor onze studenten en medewerkers die al enorm onder druk staan”, zegt interim-voorzitter Jouke de Vries van de overkoepelende vereniging Universiteiten van Nederland.
Volgens de organisatie lopen universiteiten structureel ruim 500 miljoen euro mis. Zo willen PVV, VVD, NSC en BBB stoppen met het Nationaal Groeifonds. Dat was op Prinsjesdag 2019 gepresenteerd. Via het fonds stak de overheid geld in onder meer technologie.
Universiteiten van Nederland zegt dat de positie van 1200 wetenschappers op de tocht staat „terwijl deze broodnodig zijn om de aantoonbaar hoge werkdruk te beperken en het onderwijs en onderzoek op niveau te houden”.
Het komende kabinet wil ook meer doen om de internationalisering van het hoger onderwijs te beperken. Zo moeten er minder Engelstalige bacheloropleidingen komen. Daarmee wordt het internationale karakter van hoger onderwijs tenietgedaan en dat „heeft grote gevolgen voor de beschikbaarheid van talent voor de wetenschap en de arbeidsmarkt”, aldus Universiteiten van Nederland.
Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) is te spreken over het hoofdlijnenakkoord, met aandacht voor bestaanszekerheid, regeldruk en een gelijk speelveld in Europa. „Het CBL hoopt op een stabiel kabinet en ziet uit naar de concrete uitvoering van de hoofdlijnen uit het akkoord, waarbij het belang van koopkracht voor de burger en lastenverlichting voor bedrijven aandacht blijven verdienen”, staat in een verklaring.
De brancheorganisatie, waar supermarkten onder vallen, is positief over de aangekondigde lastenverlichting op arbeid. „Hierdoor wordt werken lonender en verbetert de bestaanszekerheid. Het CBL ondersteunt ook de focus op het verbeteren van het vestigingsklimaat en de concurrentiepositie van Nederland.”
Het terugdraaien van recente lastenverzwaringen en het verminderen van regeldruk zijn volgens de brancheorganisatie positieve stappen voor ondernemers. „In de afgelopen jaren heeft Nederland vaak extra nationale wetgeving bovenop Europese regelgeving ingesteld, wat tot een ongelijk speelveld leidt en toekomstige ambities op bijvoorbeeld duurzaamheid en gezondheid belemmert.”
WoningBouwersNL, de branchevereniging voor woningbouwers, reageert positief op de maatregelen waarmee het nieuwe kabinet de wooncrisis in Nederland wil aanpakken. In het akkoord wordt volkshuisvesting erkend als een grondwettelijke taak van de overheid, en het terugdringen van het woningtekort als topprioriteit benoemd. „WoningBouwersNL steunt deze ambitie volledig”.
De coalitie streeft ernaar jaarlijks 100.000 woningen te bouwen. Dit ambitieuze doel is een noodzakelijke stap om het historische woningtekort aan te pakken, aldus de woningbouwers. Voorzitter Jac de Vries van de branchevereniging is zeer te spreken over de in het coalitieakkoord voorgestelde maatregelen om de woningbouw te versnellen, zoals het beschikbaar stellen van meer bouwgrond, het verlagen van bouwkosten en het beperken van beroepsmogelijkheden in procedures. „Het is cruciaal dat we de bureaucratische hindernissen wegnemen en zorgen voor een snellere realisatie van woningbouwprojecten.”
De provincie Zeeland en de dertien Zeeuwse gemeenten blijven gezamenlijk werken aan de door het Rijk gestelde opgave om 2100 asielzoekers op te vangen. Dat zijn er nu 1600. De Zeeuwse commissaris van de Koning Han Polman zei dat in reactie op het voornemen van de coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB de spreidingswet in te trekken.
Polman verwees naar het plan dat de provincie en de Zeeuwse gemeenten hebben gemaakt om de asielopvang zo goed mogelijk te kunnen regelen. Daarbij is de afspraak gemaakt dat in de gemeenten Terneuzen, Goes en Middelburg regionale opvanglocaties komen voor statushouders en kansrijke asielzoekers. „Ondertussen blijven alle Zeeuwse gemeenten kijken hoe ze kunnen bijdragen aan de opgave voor de opvang van asielzoekers. We doen dit samen. Je wilt niet dat er in Nederland mensen buiten moeten slapen.”
Verder sloot Polman zich aan bij de woorden van de commissaris van Drenthe, Jetta Klijnsma. Die zei af te wachten hoe het nieuwe kabinet de opvang en verdeling van vluchtelingen vorm wil geven.
Voorzitter Tamar van Gelder van de Algemene Onderwijsbond (AOb) ziet volgens de eigen website wel wat „positieve aanknopingspunten” in het coalitieakkoord, maar vreest tegelijk allerlei bezuinigingen.
Ze wijst op de bezuinigingen op onder meer hoger onderwijs en wetenschap, op het Fonds Onderzoek en Wetenschap en op de subsidieregelingen voor brede brugklassen en school en omgeving. „Deze bezuinigingen zijn onacceptabel”, aldus Van Gelder.
Van Gelder is ook bang voor „overbodige bemoeienis” van de politiek als het gaat om seksuele voorlichting. „De keuzes hierover zijn aan de leraar”, aldus Van Gelder. Ze vreest ook voor de gevolgen van een onderzoek naar de representativiteit van belangenorganisaties.
De SGP is positief gestemd over het hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB, laat de partij donderdag weten. Het akkoord „doet recht aan de duidelijke verkiezingsuitslag van 22 november”, vindt de SGP, die wel zegt „waakzaam” te blijven op medisch-ethische thema’s.
Volgens de SGP wordt een goede koers uitgezet op de thema’s Israël en veiligheid. De SGP pleit al jarenlang voor de verplaatsing van de Nederlandse ambassade naar Jeruzalem en het wettelijk vastleggen van de NAVO-norm, ambities die de aanstaande coalitiepartners hebben bekendgemaakt.
„Ook de meer zelfbewuste houding van Nederland ten opzichte van de EU biedt belangrijke perspectieven. Niet alleen voor het beperken van migratie, maar ook voor de broodnodige ruimte voor boeren en vissers”, meldt de partij in een verklaring.
Volgens de SGP blijft wel „waakzaamheid geboden op de medisch-ethische thema’s, maar ook als het gaat om de vrijheden van scholen en kerken, de mogelijke aanpassingen van ons kiesstelsel en het oog voor de verre naaste”. De SGP neemt een constructieve houding aan en beoordeelt het kabinet op zijn daden. „Daarnaast blijven wij met eigen voorstellen komen ter verbetering van bijvoorbeeld de positie van gezinnen en eenverdieners.”
Oxfam Novib maakt zich ernstige zorgen over de gevolgen die de plannen van de nieuwe coalitie kunnen hebben op de positie van Nederland en die van de meest kwetsbaren in de wereld. Volgens de hulporganisatie blijft er „vrijwel niets” over van de internationale samenwerking waar Nederland om bekendstaat. „Internationale afspraken worden uitgehold, het hulpbudget gedecimeerd en urgente klimaatambities verwaterd.”
Oxfam is met name bezorgd over de voorgenomen bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking en het klimaat, en het aanpassen van het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties. Ook is er volgens de organisatie „geen aandacht voor het versterken van rechten voor vrouwen en lhbtiq±personen”.
„We leven in een tijd van grote conflicten en miljoenen mensen in nood en op de vlucht, terwijl de klimaatcrisis zowel dichtbij als veraf grote uitdagingen met zich meebrengt. Je zou dan verwachten dat de politiek een stevige stap vooruitzet, omdat wij als land een verantwoordelijkheid dragen en zelf belang hebben bij een stabiele, solidaire en welvarende wereld”, zegt algemeen directeur van Oxfam Novib Michiel Servaes. „Helaas lijkt de nieuwe radicaal-rechtse coalitie precies het tegenovergestelde te doen.”
De directeur noemt de plannen van PVV, VVD, NSC en BBB onverstandig en gebaseerd op een schijnwerkelijkheid. „Met een naar binnen gekeerde blik keren ze de wereld de rug toe.”
„Al jaren is het alleen maar negatief als het om landbouw gaat, we horen alleen: het moet minder, we moeten ervan af. Daar zijn we nu wel een beetje klaar mee”, vervolgt de FDF-voorman.
De leider van de boerenactiegroep wijst nog wel op een grote demonstratie van boerenorganisaties in Brussel op 4 juni. „We hopen dat we dan hetzelfde kunnen bewerkstelligen, op Europees gebied. Dan is de cirkel rond. We moeten nog een keer vol gas met z’n allen.”
In een aparte verklaring van FDF staat dat Brussel het de afgelopen vijf jaar tot „een hel” heeft gemaakt voor boeren. „Het afbraakbeleid van de Green Deal, de onrealistische mest- en waternormen, de totale afbraak van de landbouwsector ten gunste van regio’s buiten de EU, regio’s die niet gehouden worden aan alle onrealistische, onhaalbare eisen die aan de EU-boeren worden gesteld. Dat beleid moet gestopt worden”, stellen de activistische boeren.
In het hoofdlijnenakkoord staat onder meer dat „alles op alles” gezet gaat worden om Europese richtlijnen zo aan te passen dat ze werkbaar zijn en het verdienmodel van de landbouw ondersteunen. „Onze boeren, tuinders en vissers moeten gekoesterd worden, omdat ze belangrijk zijn voor onze voedselvoorziening en het Nederlandse cultuurlandschap, en onlosmakelijk onderdeel zijn van onze Nederlandse cultuur”, schrijven de partijen.
Ook wordt er niet gestuurd op gedwongen krimp van de veestapel, maar op instandhouding van belangrijke natuur. Daarbij willen de nieuwe partijen dat er toekomstperspectief komt voor jonge boeren, zodat zij bedrijven kunnen overnemen of starten.
Formerende partijen in Den Haag hebben een ommezwaai gemaakt als het gaat om de salderingsregeling, een voor particuliere zonnepaneelbezitters erg gunstige manier om hun investering terug te verdienen. In het hoofdlijnenakkoord staat dat die regeling per 2027 verdwijnt, terwijl coalitiepartijen PVV en BBB enkele maanden geleden nog tegen een geleidelijke afbouw vanaf 2025 stemden. De reacties van brancheverenigingen zijn gemengd.
Techniek Nederland, belangenbehartiger van installateurs, is „ontstemd” over de afschaffing van de salderingsregeling in 2027. Die haalt het herstel van de zonnestroombranche volgens voorzitter Doekle Terpstra onderuit. Hij hekelt ook het feit dat de regeling niet geleidelijk wordt afgebouwd. In het in februari door de Eerste Kamer weggestemde voorstel ging het nog wel om een stapsgewijze afschaffing.
De koepelorganisatie voor energiebedrijven Energie-Nederland is juist opgetogen. Door de salderingsregeling worden zij juist op kosten gejaagd. Consumenten met zonnepanelen mogen namelijk hun op zonnige dagen teveel opgewekte stroom, die ze terugleveren aan het stroomnet, wegstrepen tegen het verbruik op andere dagen. Energieleveranciers ‘betalen’ zo met dure stroom als de vraag groot is, terwijl ze zonnestroom krijgen op momenten van een groot aanbod en lage of zelfs negatieve prijzen.
„Het besluit om de salderingsregeling in een keer af te schaffen, wordt breed gesteund. Een concrete datum in de nabije toekomst biedt zekerheid voor consumenten met zonnepanelen en ook voor degenen die ze nog willen aanschaffen”, meldt Energie-Nederland. Energieleveranciers kunnen zo ook de extra kosten die ze bij zonnepaneelbezitters rekenen weer afschaffen, voorspelt de brancheclub.
Voorzitter van de Tweede Kamer Martin Bosma vindt niet dat partijen of leden in de Tweede Kamer extreemrechts mogen worden genoemd. „Ik vind dat een nazi-vergelijking”, zei hij donderdag in een debat. Hij onderbrak daarmee Laurens Dassen (Volt), die de PVV een extreemrechtse partij noemde. „Ik vind niet dat we leden of partijen van de Staten-Generaal voor extreemrechts moeten gaan uitmaken”, aldus Bosma.
Jesse Klaver (GroenLinks) maakte daarop een punt van orde. „Ik vind dat u hier over de schreef gaat”, aldus Klaver over de voorzitter. „Ik vind het echt ongepast dat u collega Dassen op deze manier op aanspreekt. De wijze waarop wij hier politieke partijen benoemen, mogen we echt zelf weten.”
„Extreemrechts is niet per se een nazi-vergelijking”, zegt ook Derk Boswijk (CDA). Volgens hem is er echt een verschil tussen Dassen die extreemrechts gebruikte als aanduiding voor de PVV en een nazi-vergelijking.
Jan Paternotte (D66) wijst de voorzitter er ook op dat hij zelf de term extreemlinks „aan de lopende band heeft gebruikt” en zelf ook extreemlinks heeft vergeleken met nazisme. Christine Teunissen (PvdD) benoemt dat het belangrijk is om een verschil te kunnen maken tussen rechts en extreemrechts gedachtegoed in de Kamer.
Klaver, Paternotte en Teunissen wilden dat Bosma zijn woorden terugnam, maar dat deed hij niet. „Ik doe graag een beroep op de collega’s om de terminologie niet te gebruiken in de richting van andere leden van de Staten-Generaal. Dat is het enige pleidooi dat ik wil houden.”
Volgens Klaver is Bosma’s onafhankelijkheid wel degelijk in het geding met de opmerking. „U schuift het in de schoenen van een collega dat hij een nazi-vergelijking gebruikt.” „U legt mij deze woorden in de mond en dat vind ik onacceptabel”, aldus Dassen. „Ik vind het aanmatigend dat ik op deze manier door u zo word weggezet.”
„Ik heb mijn punt willen maken en ik blijf daarbij”, reageerde Bosma daarop. „It is what it is.”
In het coalitieakkoord staan aanknopingspunten voor het verduurzamen van bedrijven, maar bij veel maatregelen is de concrete uitwerking nog onduidelijk, vindt MVO Nederland. Het netwerk van duurzame bedrijven zegt dat ondernemers concrete invulling en heldere keuzes nodig hebben om gericht langetermijninvesteringen te doen. „De verduurzaming van onze economie valt of staat met hoe deze punten worden ingevuld.”
MVO Nederland wil dat het nieuwe kabinet duidelijke keuzes en bijbehorende plannen maakt. „Pas dan weten duurzame ondernemers echt waar ze aan toe zijn, en kunnen ze investeren in een toekomstbestendige economie.”
Duurzame bedrijven zijn onder meer blij dat de partijen willen investeren in duurzame energiebronnen en innovatie, met extra steun voor het mkb. Over de nieuwe naam van het ministerie van LNV, het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN), is MVO Nederland minder te spreken. „In de naamswijziging komt de natuur op de laatste plaats, en ‘landbouwinclusieve natuur’ is het tegenovergestelde van natuurinclusieve landbouw.”
ChristenUnie-leider Mirjam Bikker maakt zich zorgen over het akkoord van PVV, VVD, NSC en BBB, waar volgens haar „veel wensdenken” en „veel luchtbellen” inzitten. Zij is met name bezorgd over het volle aanmeldcentrum Ter Apel dat volgens haar in de problemen blijft zitten door het uitblijven van de spreidingswet. Die had moeten zorgen voor een eerlijker spreiding van asielzoekers over het land.
De vier partijen doen volgens Bikker aannames over hoe de asielstroom in de toekomst gaat veranderen. „Maar hoe? Geen idee. Dat zit er niet in, maar er wordt wel rijk gerekend.” En dat rijk rekenen ziet de CU-voorvrouw op een „heel aantal terreinen” terug, zoals gezond gezinsbeleid, investeringen om de dijken en bruggen op peil te houden en de natuur.
Bikker mist in het akkoord het „allermeest een onderliggende visie, hoe in deze gepolariseerde tijd juist weer echt gewerkt gaat worden aan het oplossen van problemen”. Zij ziet dat het aanstaand kabinet veel wil terugdraaien en uit afspraken wil stappen, maar ze ziet niet hoe er opgebouwd gaat worden.
Ook gaat Bikker in op de bezuinigingen op ontwikkelingshulp. „Als een rijk land als Nederland de allerkwetsbaarsten al niet helpt, wie dan wel?” Wel is ze „blij” dat onder meer het armoedebeleid blijft staan.
PVV-leider Geert Wilders gaat ervan uit dat het asielpakket dat hij is overeengekomen met VVD, NSC en BBB, „het strengste ooit in Nederland” ook echt tot een lagere instroom gaat leiden. „Als dit niet helpt, dan helpt niets”, denkt hij.
Wilders gaat ervan uit dat de voorgenomen maatregelen stand zullen houden bij de rechter en in Brussel. Hoe sterk hij verwacht dat de instroom zal dalen door dit „enorme asielpakket”, wil hij niet zeggen. „Ik ga me niet op cijfers vastpinnen.”
De PVV-voorman is ook blij dat in de plannen „per saldo een lastenverlichting” zit. Dat gaan vooral werkenden met een middeninkomen merken. Ook trekken de partijen geld uit om mensen te helpen die financieel in de knel zitten.
Over hoe de partijleiders zich in de Tweede Kamer onderling gaan opstellen, zijn volgens Wilders geen harde afspraken gemaakt. Hij beseft naar eigen zeggen dat hij zich zal moeten aanpassen aan zijn nieuwe rol. „Leider zijn van de oppositie is een heel ander vak dan leider zijn van de grootste regeringspartij.”
De commissaris van de Koning in Drenthe, Jetta Klijnsma, regeert terughoudend op het voornemen van de coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB om de spreidingswet in te trekken. „We wachten af hoe het nieuwe kabinet de opvang en verdeling van vluchtelingen vorm wil geven.”
Klijnsma vertegenwoordigt de commissarissen van de Koning aan de zogeheten Landelijke Regietafel Migratie en Integratie (LRT). Daarin werken het Rijk, de provincies en gemeenten samen op het gebied van onder meer asiel en de huisvesting van statushouders. Eerder toonde Klijnsma zich een voorstander van de spreidingswet, zodat de asielzoekers beter over het land verdeeld zouden kunnen worden en er minder druk zou komen te liggen op het aanmeldcentrum in Ter Apel.
FNV ziet het hoofdlijnenakkoord van PVV, NSC, VVD en BBB als een „rechtstreekse aanval” op de vakbeweging, de overheid en de solidariteit. De grootste vakbond van Nederland is erg ontstemd over voorgenomen bezuinigingen op het ambtelijk apparaat en het terugdraaien van de verhoging van het minimumloon. FNV-voorzitter Tuur Elzinga verwacht dat de bond de komende jaren hard gaat botsen met het nieuwe kabinet.
„We hadden wel verwacht dat de publieke sector en werknemers te grazen genomen zou worden, maar dit gaat alle perken te buiten”, stelt Elzinga.
„De aangekondigde nullijn voor ambtenaren en bezuinigingen op de WW en andere sociale zekerheid zijn een rechtstreekse aanval op de vakbeweging”, vervolgt hij. „Er is daarvoor geen enkele noodzaak, de overheidsfinanciën zijn kerngezond. We zullen ons opmaken voor een keiharde strijd tegen deze onzalige plannen.”
Het steekt de vakbondsvoorzitter dat de belofte om de bestaanszekerheid van Nederlanders te verbeteren vooral bestaat uit belastingverlagingen die worden „gefinancierd met bezuinigingen die de bestaanszekerheid juist ondermijnen”. Het gaat daarbij ook om het terugdraaien van geplande extra uitgaven voor onder andere de zorg- en onderwijssector, benadrukt hij.
Ook moet er structureel ruim een vijfde minder geld naar ambtenaren gaan, staat in de budgettaire bijlage van het hoofdlijnenakkoord. Elzinga voorspelt dat dit meer problemen oplevert in de uitvoering van overheidstaken, die toch al onder druk stond. „Door nu nog eens keihard te snoeien, gaat een overheid niet beter functioneren.”
De nieuwe regering heeft veel te weinig geld gereserveerd om haar plannen voor het openbaar vervoer te kunnen betalen. Dat zegt reizigersorganisatie Rover in een reactie op het coalitieakkoord.
Het nieuwe kabinet heeft grote plannen met het openbaar vervoer. Zo moet de aanleg van de Lelylijn voor een betere bereikbaarheid van Noord-Nederland zorgen, komen er maatregelen om de veiligheid in het ov te verbeteren en moet het busvervoer op het platteland uitgebreid worden. De uitvoering is echter onzeker, stelt Rover: „Zo is er geen extra geld opgenomen voor de provincies om de exploitatiebijdragen voor vervoerders te kunnen verhogen en daarmee het vervoer op het platteland te verbeteren.”
De nieuwe coalitie trekt 2,5 miljard euro uit voor extra infrastructuur. Dit bedrag wordt verspreid over vijf jaar uitgegeven. „Van dit bedrag zouden alle genoemde ov-investeringen bekostigd moeten worden én de diverse snelwegverbredingen die ook expliciet in het regeerakkoord staan”, stelt Rover. „Daarnaast zet de regering ook fors in op nieuwe woningbouwlocaties, die uit hetzelfde budget ontsloten zullen moeten worden. De grote vraag is dus hoe de nieuwe coalitie alle plannen zonder geld voor elkaar wil krijgen.”
Het Nederlands Palestina Komitee (NPK) noemt het „een slechte zaak” dat de vier formerende partijen de Nederlandse ambassade in Israël willen verplaatsen van Tel Aviv naar Jeruzalem. Volgens voorzitter Robert Soeterik is deze stap in strijd met het internationale recht.
„Het gaat hier om bezet gebied, Israël heeft Oost-Jeruzalem geannexeerd”, zegt Soeterik. „De meeste staten in de wereld erkennen de bezetting en annexatie niet. De verhuizing naar Jeruzalem zou dus betekenen dat de ambassade in geannexeerd gebied komt en dat mag niet.”
De erkenning van het ‘verenigde’ Jeruzalem als Israëlische hoofdstad is omstreden omdat de Palestijnen Oost-Jeruzalem als hoofdstad van de toekomstige Palestijnse staat beschouwen. De Amerikaanse president Donald Trump erkende Jeruzalem in 2017 als hoofdstad van Israël en verplaatste een jaar later ook de ambassade.
Eind 2022 dienden PVV-leider Wilders en partijgenoot en asielwoordvoerder Gidi Markuszower al een motie in voor de verplaatsing van de ambassade. Deze werd toen verworpen. Voor het NPK is het „geen verrassing” dat de PVV, VVD, NSC en BBB dit punt in het hoofdlijnenakkoord hebben opgenomen. „Via moties hebben deze partijen al langere tijd een heel sterk pro-Israëlische standpunt ingenomen”, zegt Soeterik. „Dus het verbaast ons niks.”
Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) noemt het een „donkere dag voor Nederland”. „Radicaalrechtse partijen hebben niks te zoeken in het centrum van de macht”, zegt ze over de aangekondigde coalitie tussen PVV, VVD, NSC en BBB.
Ouwehand vreest dat met dit kabinet „alle kwetsbare waarden” onder druk komen te staan. Mensen zullen uitgesloten en als tweedehands burgers behandeld worden, voorspelt zij. Uiteindelijk is iedereen de dupe „omdat onze burgerlijke vrijheden worden afgebroken”. Uiteindelijk is dat „voor niemand goed nieuws”, vindt zij.
De rechtsstaat „was bij Rutte al niet in goede handen”, zegt Ouwehand. Maar dat wordt nu waarschijnlijk nog „een tandje erger”. De PvdD zal daarom „nog strijdbaarder” oppositie voeren. „We zullen dit beangstigende politieke project keihard bestrijden.”
De ambassade zegt dat Israël „van alle kanten” wordt aangevallen „door door Iran gesteunde terreurgroepen”. Daarom wordt „het uitspreken van steun voor het bestaansrecht en de veiligheid van Israël door de vier partijen in het akkoord” op prijs gesteld. „Nederland is altijd een goede vriend en bondgenoot van Israël geweest. Israël kijkt ernaar uit door te gaan met het verdiepen van deze hechte vriendschap.”
De vier partijen willen ook kijken of de Nederlandse ambassade in Israël naar Jeruzalem verplaatst kan worden, met „inachtneming van de oplossingen voor het Israëlisch-Palestijnse conflict en de diplomatieke belangen”. Zo’n stap ligt politiek gevoelig, omdat de Palestijnen aanspraak maken op het oosten van de stad.
„Jeruzalem is de eeuwige hoofdstad van Israël. Het kijken naar mogelijkheden voor het openen van ambassades door welk land dan ook wordt verwelkomd”, aldus de ambassade.
De Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB) noemt punten uit het hoofdlijnenakkoord „in lijn” met het eigen werkplan. In het hoofdlijnenakkoord staat onder meer dat inburgering „kennis omvat over de Holocaust en de slachtoffers daarvan”.
„Er wordt daadkrachtig opgetreden tegen degenen die zich schuldig maken aan antisemitisme en haat, zowel op straat als online”, zegt de NCAB op X. „Het akkoord noemt versterking van antisemitismebestrijding als een van de prioriteiten.”
De techniekbranche maakt zich zorgen over het plan uit het hoofdlijnenakkoord dat huiseigenaren in de toekomst niet langer verplicht zijn een warmtepomp aan te schaffen ter vervanging van hun cv-ketel. „Installateurs en fabrikanten hebben tientallen miljoenen geïnvesteerd in opleidingen en productiecapaciteit”, zegt voorzitter Doekle Terpstra van brancheorganisatie Techniek Nederland. „Dit besluit brengt een complete sector in grote problemen.”
Terpstra vindt het plan dan ook onbegrijpelijk. „We hebben als sector afspraken gemaakt met de overheid en verwachten van de overheid dat zij die afspraken nakomt. Dit is een ondoordacht besluit.” Hij wil dit punt uit het hoofdlijnenakkoord dan ook zo snel mogelijk bespreken met de formerende partijen. „Dit moet echt van tafel.”
De eerdere afspraak hield in dat mensen met een koopwoning vanaf 2026 een hybride warmtepomp of een duurzaam alternatief zouden moeten kopen bij vervanging van hun verwarmingsketel. Een hybride warmtepomp is een soort combinatie van een warmtepomp en een cv-ketel.
Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA is „echt verbijsterd” dat Pieter Omtzigt van NSC is meegegaan in het akkoord met PVV, VVD en BBB, zei hij donderdag. Dat akkoord is naar zijn mening „rampzalig voor Nederland”.
Volgens Timmermans betekent het akkoord „dat ze de solidariteit in Nederland, die toch al heel kwetsbaar is, verder ondermijnen. Door te bezuinigen op zorg, onderwijs en door de WW-duur te verkorten.”
„En door niet het minimumloon te verhogen, wat ze wel hebben beloofd. Door heel diep te gaan snijden in de overheid, die we nu juist heel erg nodig hebben.”
Als Timmermans kijkt naar de asielparagrafen, vindt hij die „op drijfzand gebouwd. Je kan niet zomaar zeggen; we houden ons niet aan de wet of leggen de wet op onze manier uit. Als je respect hebt voor instellingen dan leg je deze problemen niet op tafel bij rechters. Dat is niet de rol van rechters in de democratische rechtsstaat. En ik ben echt verbijsterd dat Omtzigt hierin meegaat.”
Tegen NPO Radio 1 zei Wilders het Omtzigt kwalijk te nemen dat „hij zich door Wilders heeft laten inpakken” en Dilan Yeşilgöz (VVD) „dat ze niet serieus naar alternatieven voor Wilders” heeft gezocht. „Zij hebben radicaal-rechts in het centrum van de macht gezet. Nederland zal het weten”, aldus Timmermans, die sprak van een „hele, hele zwarte dag”.
Stichting Vluchteling is verbijsterd dat „het strengste asielbeleid ooit met trots gepresenteerd wordt” door PVV, VVD, NSC en BBB. „Wij zijn niet trots maar beschaamd door het gebrek aan medemenselijkheid met de meest kwetsbaren in dit akkoord: mannen, vrouwen en kinderen op de vlucht”, zegt directeur Tineke Ceelen.
„Met het hoofdlijnenakkoord willen de partijen de opvang voor vluchtelingen zo veel mogelijk uitbesteden aan andere landen, binnen en buiten Europa. Het budget voor de opvang in landen die zich geconfronteerd zien met de grootste aantallen mensen op de vlucht wordt echter fors gekort. Opnieuw wordt het excuus gebruikt dat Nederland te maken heeft met een asielcrisis terwijl er sprake is van een zelf gecreëerd opvangprobleem.”
Volgens Stichting Vluchteling wordt het belang van noodhulp wereldwijd steeds groter. Door conflicten in Syrië, Soedan, Congo en Oekraïne zijn miljoenen mensen op de vlucht en zij worden opgevangen in landen als Tsjaad, de Centraal Afrikaanse Republiek en Libanon. „In die landen leven grote delen van de bevolking onder de armoedegrens”, zegt Ceelen. „Door dit akkoord kunnen zij in de toekomst steeds minder rekenen op de solidariteit van Nederland.”
De waterschappen zijn blij dat in het hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB aandacht is voor de veiligheid van dijken en de beschikbaarheid van zoet water. In de paragraaf over klimaatverandering staat onder meer dat het Hoogwaterbeschermingsprogramma wordt „herijkt”, om ervoor te zorgen dat de dijken ook in de toekomst voldoende en tijdige bescherming bieden.
„De waterschappen vinden het goed dat er aandacht is voor veilige dijken en de beschikbaarheid van zoet water”, aldus de overkoepelende Unie van Waterschappen. „Ook is het goed dat het belang van water en bodem bij het bouwen van nieuwe woningen wordt meegenomen. Waterschappen zijn van de uitvoering en zien daar veel aandacht voor in het hoofdlijnenakkoord. Zij helpen de komende maanden graag mee aan de verdere uitwerking. Bijvoorbeeld om te zorgen dat de waterkwaliteit verder verbetert.”
Over de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), waar alle EU-lidstaten in 2027 aan moeten voldoen, staat niets in het hoofdlijnenakkoord. Het lijkt erop dat Nederland de KRW-doelen voor waterkwaliteit niet gaat halen. Dat kan ertoe leiden dat de regering boetes moet betalen aan de Europese Unie.
„Strenger straffen is in veel gevallen niet de oplossing. Voorkomen van criminaliteit zou voorop moeten staan.” Dit zegt voorzitter Dennis Wolters van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (NVSA) over het coalitieakkoord. Daarin staat dat de partijen PVV, VVD, NSC en BBB de maximumstraffen in bijvoorbeeld het jeugdstrafrecht willen verhogen.
„Recidive wordt niet voorkomen door meer of zwaarder te straffen. Mocht iemand schuldig blijken aan een strafbaar feit, dan zou vooral oog moeten bestaan voor het effectiever - en op maat - straffen ter voorkoming van strafbaar gedrag in de toekomst. Dit kan door veroordeelden te helpen om hun situatie die heeft geleid tot het feit te verbeteren, zeker in het geval van jeugdigen. Zij hebben recht op een tweede kans en een toekomst”, reageert Wolters.
De NVSA wijst ook op het belang van investeren in hulpverlening, bijvoorbeeld in de GGZ. „De NVSA is ook van mening dat er meer moet worden geïnvesteerd in resocialisatie na een veroordeling. Jarenlange bezuinigingen in bijvoorbeeld het gevangeniswezen en hulpverlening hebben die resocialisatie geen goed gedaan. De NVSA wijst in dat verband ook op de gebleken nadelige gevolgen van kortdurende gevangenisstraffen.”
De strafrechtadvocaten pleiten „voor een humaan strafrecht met als effect de gewenste veilige samenleving”. De vereniging benadrukt dat iedereen recht heeft op een eerlijk proces, zoals is vastgelegd in diverse verdragen.
Volt-leider Laurens Dassen noemt de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB een „nationalistisch keerpunt”. Nu er een kabinet komt met de PVV „hebben de VVD en NSC de abnormale ideeën van Geert Wilders normaal gemaakt”, aldus Dassen op X.
„Nederland is gebouwd met een open vizier naar elkaar en naar de rest van de wereld. En nu, in een tijd van grensoverstijgende gevaren zoals oorlog en klimaatverandering wordt Nederland een gesloten land, een land dat zichzelf laat wijsmaken dat zolang we maar geen oogcontact maken met de wereld om ons heen, die wereld niet bestaat. Een valse en populistische belofte zonder visie.”
Verder zegt Dassen dat het tijd is voor „harde oppositie. Samen met andere leiders zal Volt laten zien dat er een waardigere politiek mogelijk is.”
Informateur Richard van Zwol wordt formateur. Hij gaat bewindslieden aanzoeken die een regeringsprogramma moeten smeden op basis van het woensdagnacht bereikte onderhandelingsakkoord tussen PVV, VVD, NSC en BBB. Wat staat daarin?
**D66-leider Rob Jetten noemt het zojuist gepresenteerde voorlopige regeerakkoord een akkoord dat vol staat „met luchtkastelen op financieel drijfzand”. **
Jetten vindt de samenwerking tussen PVV, NSC, VVD en BBB een „wankele coalitie”, met een akkoord dat geen antwoord biedt op de problemen van veel mensen. „Niet voor het onderwijs, het klimaat, de zorg en de woningbouw. Het is een akkoord dat Nederland terug achter de dijken plaatst en met minder samenwerking in de EU.”
Verder is Jetten niet blij met de aangekondigde bezuinigingen op onderwijs en het klimaat. Ook mist de D66-leider concrete keuzes voor de zorg. „Echte keuzes blijven uit. Nadat deze partijen een half jaar met elkaar gepraat hebben, is dat teleurstellend. De vier formerende partijen deden in de campagne grote beloftes aan de kiezer. Beloftes die zij nu niet nakomen. Grote problemen worden vooruitgeschoven.”
„Nederland is het land van verdraagzaamheid, van het samen rooien. Deze coalitie kiest een tegenovergestelde koers”, aldus Jetten.
De Nederlandse vissers zijn „hoopvol gestemd” over de plannen die het nieuwe kabinet heeft met de visserij. Zowel VisNed als de Nederlandse Vissersbond is zeer te spreken over het nieuwe coalitieakkoord.
Voorzitter Johan Nooitgedagt van de Vissersbond is blij dat er een akkoord ligt waarin vissers weer prominent worden genoemd. „Vissers in Nederland hebben lang het idee gehad dat ze er niet meer mochten zijn. Wij hopen dat er nu een andere wind gaat waaien.”
Ook VisNed, de vereniging van kottervissers, reageert positief. „Uit alles blijkt dat de Nederlandse voedselproducenten, boeren, tuinders en vissers, weer de prominente plaats krijgen, die zij verdienen”, zegt directeur Geert Meun.
De vier politiebonden maken zich zorgen hoe het nieuwe coalitieakkoord en de ambities van de PVV, VVD, NSC en BBB zullen uitpakken in de praktijk. „We zien een enorme wachtlijst van prioriteiten die de politie moet oppakken”, zegt Nine Kooiman namens de bonden, maar ze zet vraagtekens bij de uitvoerbaarheid ervan.
„In het akkoord staat bijvoorbeeld dat personen met verward gedrag geen politieprioriteit meer moeten zijn, zodat de politie ruimte heeft voor kerntaken. Daar zijn we het als bonden helemaal mee eens. De partijen stellen voor deze werkzaamheden over te hevelen naar de zorg, maar in de paragraaf over de zorg lees ik niet hoe de zorgpartijen in staat worden gesteld om deze politietaak op te pakken.”
Kooiman is het eens met de politieke ambities om wijkagenten in hun wijk te laten doorbrengen. „Maar als je kijkt wat er afgelopen tijd gaande is met demonstraties en de krapte die dat bij de politie oplevert, vragen de bonden zich wel af: hoe dan?”
„Achter de ambities kunnen de politiebonden zich scharen, maar hoe gaan we dat doen als er geen financiële dekking is? Waardering is mooi, maar dan willen we ook boter bij de vis. De bonden voeren nu actie voor een fatsoenlijk pensioen, regel dat dan gelijk. Iedereen weet dat er 200 miljoen euro extra nodig is voor het oplossen van capaciteitsproblemen. Ik zie nergens de financiële dekking om ervoor te zorgen dat er agenten bijkomen.”
De Groningse commissaris van de Koning René Paas maakt zich zorgen over de asielmaatregelen in het hoofdlijnenakkoord van de coalitiepartijen PVV, VVD, BBB en NSC. „Vooralsnog is er in het aanmeldcentrum in Ter Apel een noodtoestand, met een crisis rond dwangsommen en brandveiligheid. Ik ben benieuwd hoe het nieuwe kabinet gaat zorgen voor uitstroom uit asielzoekerscentra en hoe ze de ramp die zich voltrekt het hoofd willen bieden, zegt hij.
Het intrekken van de spreidingswet en schrappen van voorrang voor statushouders bij het toewijzen van woningen aan erkende vluchtelingen zal het asielbeleid eerder minder effectief maken en de problemen vergroten, denkt hij. „We zijn niet goed in staat dit goed te organiseren, vrijwilligheid helpt niet. Ik heb met andere provincies hartstochtelijk gepleit voor de spreidingswet. Het is belangrijk dat alle gemeenten meehelpen met de opvang van vluchtelingen. Zij moeten een huis, gemeenten moeten meewerken”
Het schrappen van voorrang voor statushouders bij toewijzing van woningen zal de uitstroom uit azc’s vertragen, denkt de commissaris. „Dat instrument slaan ze uit handen, en dat helpt niet de acute crisis in Ter Apel op te lossen.” Over de voornemens afgewezen asielzoekers terug te sturen en de grenzen dicht te houden, zegt Paas: „Ik hoop dat het lukt, maar het heeft eerder niet gewerkt.”
Paas is wel „heel blij” dat wordt aangekondigd dat met de aanleg van de Lelylijn wordt begonnen. Dit is de spoorverbinding tussen Noord-Nederland en Lelystad waarover al jaren wordt gesproken. Hij vindt het een „aantrekkelijk idee” dat het project in Groningen begint als dat technisch kan. „Ik kan niet alle gevolgen daarvan overzien, maar het is heel belangrijk dat ze zeggen: genoeg gepraat, hij komt er.” Dat ook prioriteit wordt gegeven aan de Nedersaksenlijn tussen Groningen en Almelo/Enschede, stemt hem eveneens positief. „Ik hoop dat we snel zaken kunnen doen met het nieuwe kabinet op het gebied van openbaar vervoer.”
Paas is verder tevreden dat het akkoord bevestigt dat geen Gronings gas meer wordt gewonnen. „Goed dat ze het niet opnieuw proberen.”
Het hoofdlijnenakkoord is „een goede basis” om verder te gaan met de overgang van fossiele naar duurzame energie, vindt Energie-Nederland. PVV, NSC, BBB en VVD hebben onder meer afgesproken dat de energietransitie „een grote impuls” krijgt en gericht moet zijn op minder afhankelijkheid van „onbetrouwbare landen” voor energie. Nederland moet meer eigen duurzame energie produceren.
De energietransitie in Nederland kampt met problemen die de overgang moeilijker maken. Zo is het stroomnet op veel plekken in het land vol, waardoor nieuwbouw en bedrijven soms niet snel een nieuwe of zwaardere stroomaansluiting kunnen krijgen. Ook zijn er personeelstekorten bij het versterken van het elektriciteitsnet. „Het uitvoeren van de bestaande plannen is al een hele opgave. We hopen dat we met een nieuw kabinet snel in overleg kunnen voor het uitwerken van de genoemde maatregelen”, zegt voorzitter Cora van Nieuwenhuizen van de brancheverenging voor Nederlandse energiebedrijven.
De partijen willen mensen met een laag of middeninkomen en kleine ondernemers financieel steunen in de energietransitie voor bijvoorbeeld het verduurzamen van woningen en bedrijfspanden. Steun voor de aanschaf van elektrische voertuigen blijft bestaan. Huiseigenaren hoeven hun cv-ketel vanaf 2026 niet meer te vervangen door een warmtepomp.
PVV, VVD, NSC en BBB hebben afgesproken zich te zullen houden aan de Europese begrotingsregels. Ze kiezen voor een koers dicht langs de vangrails: het kabinet zal aansturen op een begrotingstekort van -2,8 procent. Dat ligt nipt onder de Brusselse begrotingsnorm van -3 procent. De partijen negeren grotendeels het advies van een onafhankelijke werkgroep topambtenaren die voor de verkiezingen adviseerden om 17 miljard euro te bezuinigen of de belastingen te verhogen.
Toch zijn er ook afspraken gemaakt die de overheid geld opleveren. Vanaf 2028 wil het kabinet jaarlijks 1,6 miljard euro gaan besparen op de Nederlandse bijdrage aan de EU-begroting. Verder willen de partijen miljarden besparen op asiel, ontwikkelingssamenwerking en een hoger btw-tarief voor logies en culturele goederen en diensten.
Opvallend is dat de salderingsregeling per 2027 alsnog wordt afgeschaft. Eerder dit jaar stemden PVV en BBB in de Eerste Kamer nog tegen dit plan van minister Jetten. Ook is afgesproken om geld te besparen door aftrek van giften bij de inkomstenbelasting te beperken.
„In Europa wordt met lef alles op alles gezet om Europese richtlijnen zo aan te passen dat ze werkbaar zijn en het verdienmodel ondersteunen”, valt te lezen in het akkoord. Zo moet Nederland een nieuwe, regio-specifieke uitzondering krijgen waarmee boeren meer mest over hun land mogen uitrijden en moet de mestnorm uit de Nitraatrichtlijn worden geschrapt. Verder moet Nederland er alles aan doen om ervoor te zorgen dat pulsvisserij weer wordt toegestaan.
Veel hangt dus af van de bereidwilligheid van Brussel. Daarmee is het maar zeer de vraag in hoeverre een en ander werkelijkheid zal worden. Wat de mestcrisis betreft, wordt in de tussentijd „bezien welke noodmaatregelen er nodig zijn”.
De partijen hebben verder afgesproken dat er niet wordt gestuurd op gedwongen krimp van de veestapel en dat er geen gedwongen onteigening van boerenbedrijven komt. De stikstofaanpak wordt gebaseerd op bedrijfsspecifieke uitstootdoelen. Ook komt de rode diesel terug voor onder andere boeren.
De naam van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) wordt gewijzigd in Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN).
Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) is positief gestemd over het hoofdlijnenakkoord van de vier formerende partijen. „De positie en steun voor Israël wordt versterkt en ook antisemitisme wordt verder bestreden. Twee belangrijke pijlers voor onze organisatie”, aldus directeur Naomi Mestrum.
Het CIDI is voorstander van het verplaatsen van de Nederlandse ambassade als de juiste voorwaarden worden geschapen. „Dan zijn we daar voorstander van. Het is moedig dat ze het zo hebben opgenomen en als het gaat gebeuren dan juichen we dat toe. Jeruzalem is de hoofdstad van Israël en dus is het ook niet gek als de ambassade daarheen gaat. Nederland is hierin ook niet uniek, er zijn al enkele andere landen die dit hebben gedaan of overwegen.”
Erkenning van Jeruzalem als Israëlische hoofdstad is omstreden omdat de Palestijnen Oost-Jeruzalem als hun hoofdstad beschouwen. De Verenigde Staten hebben onder het presidentschap van Donald Trump in 2017 Jeruzalem erkend als hoofdstad van Israël en een jaar later ook de ambassade verplaatst.
De Groningse commissaris van de Koning René Paas maakt zich zorgen over de asielmaatregelen in het hoofdlijnenakkoord van de coalitiepartijen PVV, VVD, BBB en NSC. „Vooralsnog is er in het aanmeldcentrum in Ter Apel een noodtoestand, met een crisis rond dwangsommen en brandveiligheid. Ik ben benieuwd hoe het nieuwe kabinet gaat zorgen voor uitstroom uit asielzoekerscentra en hoe ze de ramp die zich voltrekt het hoofd willen bieden, zegt hij.
Het intrekken van de spreidingswet en schrappen van voorrang voor statushouders bij het toewijzen van woningen aan erkende vluchtelingen zal het asielbeleid eerder minder effectief maken en de problemen vergroten, denkt hij. „We zijn niet goed in staat dit goed te organiseren, vrijwilligheid helpt niet. Ik heb met andere provincies hartstochtelijk gepleit voor de spreidingswet. Het is belangrijk dat alle gemeenten meehelpen met de opvang van vluchtelingen. Zij moeten een huis, gemeenten moeten meewerken”
Het schrappen van voorrang voor statushouders bij toewijzing van woningen zal de uitstroom uit azc’s vertragen, denkt de commissaris. „Dat instrument slaan ze uit handen, en dat helpt niet de acute crisis in Ter Apel op te lossen.” Over de voornemens afgewezen asielzoekers terug te sturen en de grenzen dicht te houden, zegt Paas: „Ik hoop dat het lukt, maar het heeft eerder niet gewerkt.”
Paas is wel „heel blij” dat wordt aangekondigd dat met de aanleg van de Lelylijn wordt begonnen. Dit is de spoorverbinding tussen Noord-Nederland en Lelystad waarover al jaren wordt gesproken.
Tweede Kamerlid en demissionair staatssecretaris Hans Vijlbrief (D66) en Kamerlid Pieter Grinwis (ChristenUnie) vragen een CPB-doorrekening aan van het hoofdlijnenakkoord, melden ze op X. Vijlbrief schrijft over een „rommelige financiële onderbouwing zonder inzicht in uitkomsten”.
Omwonenden rond Schiphol zijn niet blij met wat de partijen in het regeerakkoord over de luchthaven schrijven. „Dit is weer oude wijn in nieuwe zakken”, reageert Jan Boomhouwer van de stichting Recht op Bescherming tegen Vlieghinder (RBV), waar enkele duizenden mensen aan verbonden zijn.
PVV, VVD, NSC en BBB willen naar eigen zeggen de rechtsbescherming van omwonenden van Schiphol op orde brengen, „met behoud van de netwerkkwaliteit van Schiphol”. Daarmee hebben de partijen „niks geleerd”, volgens Boomhouwer. De rechter in Den Haag oordeelde in maart dat de Staat de belangen van omwonenden rond Schiphol stelselmatig onrechtmatig ondergeschikt heeft gesteld aan die van de luchtvaart.
Ook staat in het akkoord op hoofdlijnen dat zo „op langere termijn” doorgroei mogelijk is met stillere en schonere vliegtuigen. „Dat mantra kennen we inmiddels wel”, zegt Boomhouwer daarover. „Dat gaat het verschil niet meer maken.”
Schiphol stelt in een reactie op het regeerakkoord dat de luchthaven de inzet voor rechtsbescherming en het „behoud van het belangrijke netwerk van bestemmingen” steunt. „Met ons 8-punten plan werken we daaraan met acties gericht op een stillere, schonere en betere luchtvaart. Wij werken graag samen met het kabinet en de Tweede Kamer om dit te bereiken.”
De NPO en omroepen „gaan graag het gesprek aan” met het nieuwe kabinet over de plannen voor de publieke omroep. Dat laat de NPO weten in reactie op de plannen om vanaf 2026 100 miljoen euro te bezuinigen.
„Deze nieuwe coalitie zegt onomwonden dat de publieke omroep van groot belang is voor Nederland. Betrouwbare informatievoorziening, kwalitatief hoogwaardige journalistieke programma’s en een veelzijdig aanbod zijn van wezenlijk belang, aldus het nieuwe regeerakkoord. Deze coalitie wil dit waarborgen en zorgen voor een toekomstbestendig bestel”, zegt de NPO.
Daarom erkent de NPO dat hervorming nodig is. „NPO en omroepen gaan graag het gesprek aan met het nieuwe kabinet hoe we tot een vernieuwd, beheersbaar en toekomstbestendig bestel komen. Om te hervormen tot een eigentijdse publieke omroep is er de komende jaren ruimte en tijd nodig. Daarvoor is het van belang dat de erkenning van de publieke omroep wordt verlengd tot 2029.”
Om de „structurele budgetverlaging” van 100 miljoen euro te realiseren, is het volgens de NPO ook noodzakelijk dat het bestel wordt hervormd. „Anders kan de budgetverlaging verdergaande gevolgen hebben. Het is voor Nederland van groot belang dat wij onze publieke mediaopdracht kunnen blijven uitvoeren, want in een democratische rechtsstaat is een sterke van politiek en commercie onafhankelijke publieke omroep van cruciaal belang.”
Het verhogen van de snelheid op de wegen - waar dat mogelijk is - naar 130 kilometer per uur is niet goed voor de verkeersveiligheid. Dat stelt Veilig Verkeer Nederland in een reactie op het hoofdlijnenakkoord.
Een hogere rijsnelheid leidt bij een botsing tot een grotere impact en dus neemt de kans op ernstig letsel toe. De remweg is dan langer en mensen hebben minder tijd om snel te reageren.
Omdat niet iedereen 130 kilometer per uur zal rijden, ontstaan grotere snelheidsverschillen tussen weggebruikers. Ook dat is gevaarlijk. „De minimumsnelheid op de Nederlandse snelwegen is 60 kilometer per uur, de maximumsnelheid is in dat geval meer dan twee keer zo hard”, stelt Veilig Verkeer Nederland.
Een combinatie van een hogere snelheid, afleiding en gebruik van alcohol en drugs vormt ook een verhoogd gevaar op de weg. Volgens de verkeersorganisatie levert de snelheidsverhoging bovendien „maar een beperkte tijdswinst op”.
Het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) wil pas reageren als alle details goed zijn bekeken.
Een opvallend punt in het akkoord is het verplaatsen van de Nederlandse ambassade in Israël van Tel Aviv naar Jeruzalem. Dit gebeurt echter niet op stel en sprong: er wordt onderzocht wanneer de verhuizing “op een daartoe geschikt moment kan plaatsvinden”. In februari nog stemden PVV en BBB voor een motie over verplaatsing van de ambassade; VVD en NSC waren tegen.
De vier partijen hebben ook afgesproken dat wettelijk wordt vastgelegd dat Nederland ten minste 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) uitgeeft aan defensie, de zogeheten NAVO-norm. De defensie-uitgaven worden structureel verhoogd met 2,4 miljard euro per jaar.
Bijna hetzelfde bedrag, namelijk 2,5 miljard euro, willen de partijen in de toekomst jaarlijks bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking.
Nederland blijft Oekraïne “politiek, militair, financieel en moreel” steunen, zo staat verder in het akkoord. Ook blijft Nederland “een constructieve partner in de EU”. De vier partijen hebben afgesproken dat Nederland “zeer kritisch” staat tegenover verdere uitbreiding van de EU. Ook zet Nederland in op lagere financiële afdrachten aan Brussel.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zegt dat het hoofdlijnenakkoord dat er nu ligt verwachtingen wekt, maar ook vragen oproept. Die vragen gaan over „de uitvoerbaarheid van de voorstellen over asiel en migratie”, zo wordt geschetst. Er zijn ook zorgen over de effecten van die maatregelen.
De VNG vindt dat het betrekken van gemeenten bij de nadere uitwerking van het hoofdlijnenakkoord nodig is om er zeker van te zijn dat het beleid uit te voeren is en ook inwoners verder helpt. Zo wordt ook gemeld dat er nog een financiële hobbel te nemen is: „De taken van gemeenten en de middelen die ze krijgen zijn nog onvoldoende in balans om de ambities waar te maken”.
VNG-voorzitter Sharon Dijksma feliciteert de vier partijen met het bereiken van een akkoord. „Het is een belangrijke eerste stap, maar er is nog wel werk aan de winkel.”
De spreidingswet, die al door beide Kamers was aangenomen, is van de baan. De VNG toonde zich eerder nog voorstander van deze wet. Een woordvoerder van de VNG meldt dat er later nader overlegd wordt.
beeld ANP, Koen van Weel
beeld ANP, Koen van Weel
beeld ANP, Koen van WeelDe rechtse partijen „schrijven geschiedenis” met hun akkoord over een nieuw kabinet, zegt PVV-leider Geert Wilders in een toelichting op de plannen. „De zon gaat weer schijnen in Nederland.” Wilders voorspelt dat „miljoenen Nederlanders” blij zullen worden van wat zijn partij allemaal heeft afgesproken met VVD, NSC en BBB.
Volgens Wilders gaat er heel veel veranderen in Nederland. „Het strengste asielbeleid ooit”, beloofde hij. „Er komt een asielcrisiswet, we trekken de spreidingswet in. Er komen grenscontroles, mobiel en anderszins. Er komt een verbod op voorrang van sociale huurwoningen voor statushouders”, somde hij op.
„We moeten niet alleen in Nederland investeren. Maar we moeten ook in elkaar en in deze politieke samenwerking investeren. En mijn partij en ikzelf zijn daar zeer toe bereid en trots op”, aldus de PVV-leider.
VVD-fractievoorzitter Dilan Yeşilgöz bedankte haar collega’s van de andere formerende partijen. „Ik denk dat we op veel momenten dachten dat het niet zou lukken. En het ís gelukt. We hebben vele verschillen kunnen overbruggen en ik denk dat dat belangrijk is.”
Volgens Yeşilgöz heeft Nederland behoefte aan „een stabiel landsbestuur dat ons land veilig houdt”, zei ze. „En onze vrijheden en onze manier van leven verdedigt en beschermt.”
Volgens Pieter Omtzigt van NSC staat Nederland voor een aantal zeer grote opgaven, zei hij. „En de Nederlandse kiezer heeft een duidelijk signaal afgegeven welke opgave die opgelost wil hebben.” Hij vindt het belangrijk dat een nieuw kabinet werkt aan bestaanszekerheid en goed bestuur.
Omtzigt benadrukt dat het kabinet zal bestaan uit „vier verschillende partijen. En dat zullen we blijven. Ik denk ook dat het een les is uit het verleden. Omdat onze achterbannen ons soms voor verschillende redenen gekozen hebben.”
Caroline van der Plas van BBB zei tijdens de presentatie „nog een beetje te wiebelen, want ik heb geen seconde geslapen vannacht. Zoveel adrenaline zit in mijn lichaam nog steeds.” Ze zei blij te zijn „dat we het hebben gered deze maanden met deze drie fantastische nieuwe bondgenoten. Het resultaat mag er zijn”, stelde ze.
Geen van de politieke leiders zei iets over wie de premier wordt van dit nieuwe kabinet.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zegt dat het hoofdlijnenakkoord dat er nu ligt verwachtingen wekt, maar ook vragen oproept. Die vragen gaan over „de uitvoerbaarheid van de voorstellen over asiel en migratie”, zo wordt geschetst. Er zijn ook zorgen over de effecten van die maatregelen.
Buitenlandse media vragen zich af wie de nieuwe premier van Nederland wordt, maar ook hoe lang de nieuwe Nederlandse coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB zal standhouden. De samenwerking wordt gezien als overwinning voor Geert Wilders, tegen wie ook weerstand bestaat.
De weg is vrijgemaakt voor „radicaal-rechtse regering”, schrijft de Frankfurter Allgemeine uit Duitsland. De Süddeutsche Zeitung omschrijft Wilders als „een van de bekendste rechtse politici in Europa” en wijst op zijn banden met onder meer de Hongaarse premier Viktor Orbán.
Volgens de Franse krant Le Monde is Wilders de grootste winnaar van deze nieuwe coalitie, aangezien hij nu „een eind maakt aan het tijdperk Mark Rutte”.
Wilders heeft wel afstand moeten nemen van „enkele van zijn meest extreme voorstellen”, concludeert The New York Times. „En om er zeker van te zijn dat hij zich aan de grondwet zou houden, hebben de vier partijen de ongebruikelijke stap gezet om een document te tekenen waarin ze beloven zich daaraan te houden - iets dat lang voor lief werd genomen.”
Het valt de BBC op dat de formatie nogal wat tijd in beslag heeft genomen. De Britse omroep schrijft dat de aanloop gekenmerkt wordt door de opvallende verkiezingsuitslag en vervolgens moeizame onderhandelingen. Nog ziet de nieuwssite dat er veel vragen zijn, zowel over de inhoudelijke koers als de kabinetsleden.
Belgische media stellen vragen bij de stabiliteit van de nieuwe coalitie. „Veel liefde en vertrouwen is er nooit geweest tussen de vier partijen. Vooral Omtzigt stapt met frisse tegenzin in dit kabinet. Hij vertrouwt Wilders absoluut niet”, schrijft De Standaard.
De Morgen, eveneens een Belgische krant, merkt op dat Wilders een „bepalende figuur” zal zijn, ook al wordt hij geen premier. Zakenkrant De Tijd: „Nog los van de ongewone constructie en het gebrek aan beleidservaring bij drie van de vier partijen, zijn er ideologische verschillen.”
De vooral in EU-kringen veelgelezen nieuwsbrief van Politico wijst erop dat de Nederlandse ontwikkelingen ook iets zeggen over de rest van Europa. „Wilders’ succes heeft velen verrast, maar duidt op een bredere trend: het taboe op het stemmen op populistische, anti-immigratiepartijen neemt af.”
Dé maatregel van het nieuwe kabinet om het leven van burgers betaalbaarder te maken is het verlagen van het eigen risico. Dat gaat van 385 euro naar 165 euro per 2027. De kosten zijn niet gering: jaarlijks 5 miljard euro. Het is duidelijk dat in de eerste plaats de PVV blij zal zijn met deze maatregel.
Verder is er 2 miljard euro gereserveerd om de belastingdruk voor werkenden met een middeninkomen te verlagen. Dit kabinet zal dat anders invullen dan haar voorganger. Het is de bedoeling om een extra, derde belastingschijf te introduceren in plaats van fiscale kortingen als de arbeidskorting en algemene heffingskorting op te plussen.
Op andere punten is er juist geen trendbreuk met Rutte IV zichtbaar. Zo gaan de partijen door met het plan van het vorige kabinet om de kinderopvang bijna gratis te maken. NSC was daar uitgesproken tegen, de PVV had er niets over opgeschreven in het verkiezingsprogramma. Bij de VVD zullen ze deze afspraak als een winstpunt beschouwen.
Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO) is tevreden over het nieuwe coalitieakkoord. „Dit geeft boeren en tuinders perspectief”, heeft LTO-voorzitter Ger Koopmans gezegd in het WNL-programma Goedemorgen Nederland.
Als belangrijkste onderdeel van het akkoord noemt Koopmans dat „boeren voortaan zelf verantwoordelijk worden voor het halen van de milieudoelstellingen.” In het akkoord staat onder meer dat Nederland niet langer een ambitieuzer natuurbeleid moet voeren dan de rest van Europa. De coalitie wil ook geen gedwongen krimp van de veestapel en er mogen geen gedwongen onteigeningen meer plaatsvinden.
Het regeerakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB biedt „genoeg aanknopingspunten om de positie van handels- en productiebedrijven te versterken”, reageert de ondernemersvereniging voor handel en logistiek evofenedex.
„We zien in het akkoord dat er extra aandacht is voor handelsbevordering, verbeteren van de staat van onze infrastructuur en de inzet op werkbare stappen op het gebied van duurzaamheid. Dit zijn positieve ontwikkelingen voor de in Nederland gevestigde handels en productiebedrijven”, zegt algemeen directeur Bart Jan Koopman.
Daarnaast zegt de ondernemersvereniging verheugd te zijn over „de specifieke aandacht voor het verbeteren van het ondernemingsklimaat waarbij wordt gekeken naar fiscale maatregelen, mkb en de ambitie om de digitalisering te bevorderen.” Evofenedex kijkt er naar uit om samen met het nog te vormen kabinet verder invulling te geven aan belangrijke thema’s op het gebied van internationale handel, duurzaamheid en digitalisering.