Het leidde anderhalf jaar geleden al tot een golf van protest bij provincies en boerenorganisaties. Terwijl het land op slot zit, kocht Schiphol negen boerenbedrijven op. Met de stikstofruimte die dat opleverde, kon het vliegveld zijn felbegeerde natuurvergunning in de wacht slepen. En die is hard nodig: Schiphol functioneert al jaren zonder zo’n vergunning, maar dat is juridisch hoe dan ook onhoudbaar.

Omdat milieuorganisatie MOB een paar jaar geleden de strijd aanbond met de onvergunde uitstoot van Schiphol, zochten het vliegveld én het kabinet naarstig naar manieren om de situatie te legaliseren. Daarbij is handel in stikstofruimte, bijvoorbeeld het uitkopen van veehouders, in beginsel mogelijk.

Wankel

Maar die methode is wel aan strenge regels gebonden. En precies daar lichtte het kabinet de hand mee. Dat blijkt uit interne stukken die het ministerie onlangs vrijgaf na een openbaarheidsverzoek en waarover NRC dinsdag berichtte. Dat maakt de aanpak „zeer wankel”, stelt hoogleraar omgevingsrecht Chris Backes (Universiteit Utrecht) in die krant. Onderzoeker omgevingsrecht Ralph Frins (Tilburg University) kan zich „moeilijk voorstellen” dat de vergunning standhoudt bij de rechter.

Schiphol kon wat het kabinet betreft in feite volstaan met een flinke zak geld. Het vliegveld hoefde van natuurminister Christianne van der Wal niet na te gaan wat de uitkoopoperatie voor de natuur betekende.

Dat is normaal gesproken wél vereist. Wie stikstofruimte aankoopt, moet namelijk kunnen onderbouwen dat deze niet nodig is om verslechtering van de natuur tegen te gaan. Zo’n analyse is in dit geval zeker van belang. Uit recente studies blijkt immers dat het met gebieden als het Ilperveld en het Wormer- en Jisperveld niet goed gaat.

Natuurtoets

Daar plaatsten ambtenaren van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) een redenering tegenover: van een private partij als Schiphol kan niet worden verwacht dat die zelf verantwoordelijk is voor natuurherstel. Zo’n natuurtoets kon daarom bij stikstoftransacties tussen private partijen best achterwege blijven, concludeerden de LNV-ambtenaren. Al was dat „niet zonder juridische risico’s”, zo staat in een interne memo uit 2022.

Het ministerie hoopte toen nog op een gunstige uitspraak in een enigszins vergelijkbare zaak. Die draaide om een Limburgse varkenshouder die óók zelf stikstofruimte had verworven. Daarin velde de Raad van State enkele maanden geleden een oordeel: ook als particuliere partijen in stikstofruimte handelen, moeten de effecten op de natuur in beeld worden gebracht. Een conclusie die dus ook de Schipholvergunning in het juridisch drijfzand trekt.

De natuurvergunning van Schiphol wordt intussen al aangevochten door MOB, Greenpeace en Milieudefensie. De kans op een nieuwe zeperd voor de overheid lijkt daarbij dus groot. En dat realiseren ook ambtenaren zich, concludeert NRC. De krant wijst daarbij onder meer op een stappenplan uit een andere serie interne stukken. „Het verlenen van een vergunning waaraan juridische risico’s kleven, om zo tijd te winnen” is daarbij een van de stappen.

Plafond

De nieuwe vergunning biedt ruimte aan 440.000 vluchten per jaar. Dat is het plafond waar het nu demissionaire kabinet om meerdere redenen –onder meer ook geluidshinder– naartoe wilde werken. Op dit moment vertrekken er jaarlijks zo’n 500.000 vluchten vanaf Schiphol. Het teveel van 60.000 vluchten wil Van der Wal voorlopig gedogen.

MOB voert overigens aan dat het aantal vluchten veel verder moet worden teruggebracht, naar hooguit 300.000 per jaar. De hamvraag daarbij is: wanneer ging de vergunningplicht van Schiphol nu precies in? Toen in 1994 de Europese natuurbeschermingsregels gingen gelden voor het eerste natuurgebied in de buurt, zoals MOB stelt? Of pas in 2008, het referentiejaar dat de overheid aanhoudt?

Het ministerie ontkent dat tijd is gerekt bij de vergunningsaanvraag. Van „bewust traineren is geen sprake geweest”, laat het ministerie weten na de bevindingen van NRC. Veel partijen in de Tweede Kamer –van links tot rechts– reageren niettemin verontwaardigd.