De stikstofcrisis begon bijna vier jaar geleden met een rechtszaak. De activistische organisatie Mobilisation for the Environment (MOB) procedeerde met succes tegen het toenmalige stikstofbeleid. Dit Programma Aanpak Stikstof (PAS) was in strijd met Europese natuur- en milieuwetgeving, zo oordeelde de Raad van State.

Vergunningsprocedures voor duizenden bouw- en infrastructuurprojecten kwamen van de ene op de andere dag stil te liggen. Voortaan moet eerst duidelijk zijn dat activiteiten geen extra stikstofneerslag op kwetsbare natuur opleveren. Alleen dan kunnen ze doorgaan. Of het nu gaat om verbreding van een snelweg, de bouw van een nieuwe woonwijk, uitbreiding van een koeienstal of de opening van vliegveld Lelystad, om een paar voorbeelden te noemen.

Voor activiteiten die hoe dan ook wél extra stikstof uitstoten, is er maar één ontnappingsroute: compensatie. Dit betekent dat ergens anders de uitstoot omlaag moet. De ‘ruimte’ die dit oplevert, wordt dan benut voor de nieuwe activiteit. Dat wegstrepen tegen elkaar wordt salderen genoemd.

De overheid is naarstig op zoek naar zulke stikstofruimte, allereerst omdat ze de zogeheten PAS-melders –slachtoffers van het krakkemikkige stikstofbeleid uit het verleden– alsnog aan een natuurvergunning moet helpen. Ze is dat zelfs verplicht, want die legalisering is mede op aandrang van de SGP in de stikstofwet opgenomen.

Die zoektocht verloopt heel moeizaam. In navolging van het advies van stikstofbemiddelaar Johan Remkes wil het kabinet zogeheten piekbelasters opkopen. Dat zijn bedrijven, vooral veehouderijen, die veel stikstofneerslag op beschermde natuur veroorzaken.

Lelystad

Zoals te verwachten viel, zijn er volop kapers op de kust. Een succesvolle kaper is Schiphol, bleek woensdag uit een Kamerbrief van stikstofminister Christianne van der Wal. Het bedrijf heeft negen boerderijen opgekocht om de natuurvergunning voor luchthaven Schiphol op orde te krijgen en nog eens drie boerderijen om Lelystad Airport, onderdeel van de Schiphol Group, open te krijgen.

Lelystad Airport is PAS-melder, één van de ongeveer 2500. Verreweg de meeste anderen zijn boeren. Die vragen zich af waarom Schiphol –een bedrijf dat voor een belangrijk deel in handen is van de staat– voorrang lijkt te krijgen. Volgens minister Van der Wal handelt het luchthavenbedrijf volgens de regels. Ze schrijft dat ze aan wetgeving werkt om meer grip op de handel in stikstofrechten te krijgen, maar tot die tijd kan ze de praktijk niet veranderen.

Greenpeace

Greenpeace vindt dat het allemaal te lang duurt. De vrijwillige uitkoop van piekbelasters is volgens de milieuorganisatie veel te vrijblijvend. Woensdag dreigde Greenpeace de overheid voor de rechter te slepen als die niet snel maatregelen neemt om de stikstofneerslag op kwetsbare natuur drastisch te verminderen. Het kabinet moet binnen twee weken harde toezeggingen doen, sommert advocaat Bondine Kloostra in een brief namens de milieuorganisatie.

Greenpeace-directeur Andy Palmen verwacht overigens niet dat het kabinet de eisen inwilligt. Dan moet de rechter maar beslissen.

De milieuorganisatie is niet de enige die naar de rechter stapt. Eerder deze maand heeft de stichting Stikstofclaim samen met een PAS-melder de Staat gedagvaard. Deze organisatie wil dat de overheid het rekenpogramma Aerius buiten gebruik stelt. Het kort geding dient 28 februari.

Aerius berekent op basis van modellen waar stikstof die ontsnapt uit bijvoorbeeld een stal of bij de aanleg van een weg, weer neerslaat op de grond. De uitkomst wordt meegenomen bij de beoordeling van aanvragen voor natuurvergunningen. Als kwetsbare natuur volgens Aerius gevaar loopt, gaat zo’n vergunning niet door.

Volgens Stikstofclaim rammelt de wetenschappelijke basis van het model. De overheid vindt echter dat Aerius op dit moment „de best beschikbare systematiek” is. Het lijkt er dus op dat ook het lot van Aerius in handen van de rechter ligt.

Temidden van al deze onzekerheid over stikstof probeert minister Piet Adema (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) onder stoom en kokend water zijn Landbouwakkoord in elkaar te smeden. Boeren zitten te springen om duidelijkheid voor de komende decennia. Maar de gesprekken aan de hoofdtafel en de diverse sectortafels lijken, afgaand op recente signalen van deelnemende clubs als Agractie en de Nederlandse Melkveehouders Vakbond, allerminst soepel te verlopen.

Ook hier is er voortdurend ruis op de lijn. Deze donderdag maakte NU.nl melding van vermeende fraude door boeren. Die zouden op grote schaal kavelgrenzen „oprekken” om meer mest uit te kunnen rijden. Zulke berichten zijn olie op het vuur voor milieuorganisaties, die vinden dat het met de aanpak van de stikstofneerslag op kwetsbare natuur veel te lang duurt.