De Werelderfgoedstatus is de kroon op de vele lagen van bescherming die de Waddenzee geniet. Die status wil Nederland niet verliezen. Toch was er geen rekening mee gehouden in de concept-vergunning om gasboringen bij het Friese dorp Ternaard toe te staan. Pas nadat het Werelderfgoedcentrum in Parijs een ongevraagd advies uitbracht, liet het kabinet dit internationale verdrag meewegen in de besluitvorming.

Zo gaat het vaker, concludeert de Waddenacademie na een uitvoerige analyse van dertien internationale verdragen en richtlijnen op het gebied van natuur- en waterbescherming. Op papier beschermen die het waddengebied uitstekend, maar in de praktijk is er meestal te weinig aandacht voor de internationaal afgesproken doelen en verplichtingen.

Negen rechtswetenschappers voerden het onderzoek uit, in opdracht van Rijkswaterstaat en in afstemming met de ministeries van infrastructuur en waterstaat en landbouw, natuur en voedselveiligheid. Hun dikke rapport De Europees- en internationaalrechtelijke status van de Waddenzee was half december klaar. Maandag kwam de Waddenacademie met een reflectie op de betekenis van het onderzoek voor de praktijk en vijftien aanbevelingen.

„Die moeten leiden tot betere bescherming van het totale gebied als ecosysteem”, zegt de Groningse hoogleraar Kees Bastmeijer, portefeuillehouder natuur & recht van de Waddenacademie en een van de schrijvers van het rapport.

Verdragen werken niet door

Dat ecosysteem was al ernstig verstoord door de afsluiting van de Zuiderzee in de vorige eeuw en staat verder onder druk van baggerwerk, gas-, olie- en zoutwinning, havenactiviteiten, recreatie, visserij en zandsuppleties, terwijl het water te veel voedingsstoffen en chemische verontreinigingen bevat. „Van een gezond, robuust en veerkrachtig ecosysteem, dat de gevolgen van klimaatverandering kan opvangen en duurzaam gebruik mogelijk maakt, is nog lang geen sprake”, concluderen de wetenschappers.

Er wordt echt wel goed gekeken naar vergunningaanvragen, stelt Bastmeijer. „Maar niet voldoende om recht te doen aan alle verdragen.” Die zouden moeten doorwerken in wetgeving, beleidsvorming en toetsing, maar in Nederland wordt eigenlijk alleen naar de Europese wetgeving voor Natura 2000-gebieden gekeken. „Als je niet toetst aan bijvoorbeeld het ecologisch karakter van het gebied, zoals het Verdrag van Ramsar voorschrijft voor wetlands, of aan het Werelderfgoedverdrag van Unesco, bestaat er een grote kans dat je dingen over het hoofd ziet.”

De geplande gaswinning bij Ternaard is daarvan een treffend voorbeeld. „Voor de concept-vergunning was alleen gekeken naar de Vogel- en Habitatrichtlijn die van toepassing is op Natura 2000-gebieden. Niet naar de bijzondere uitzonderlijke waarde van de Waddenzee als werelderfgoed, niet naar de bescherming van alle trekvogels, niet naar het ecologisch karakter. De gedachte dat je er wel bent met implementatie van alleen de Europese wetgeving klopt niet. Er is niet naar het hele systeem gekeken. Alleen omdat er vanuit het Werelderfgoedverdrag werd gepiept, is een discussie ontstaan. Ngo’s stappen naar de rechter, maar eigenlijk moet de overheid dergelijke discussies vóór zijn door de verdragen goed uit te voeren.”

Rijkswaterstaat bestudeert het rapport en kan nog niet inhoudelijk reageren, laat een woordvoerder weten. Wel zegt ze dat het te ver gaat om te concluderen dat het natuurbeheer van de Waddenzee, waar Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor is, niet voldoet.