Nauwelijks was uitgelekt wie er in de dinsdag officieel benoemde referendumcommissie zouden komen, of de kritiek barstte al los. Het Comité Grondwet Nee tekende direct bezwaar aan tegen de partijpolitieke binding van enkele commissieleden. Drie van de vijf zijn namelijk lid van een partij die voor de Europese grondwet is. Het gaat om oud-minister Korthals Altes (VVD), oud-burgemeester mr. T. Elzenga (CDA) en voormalig Journaal-lezeres N. van Oostveen (PvdA). De overige commissieleden zijn oud-GPV-kamerlid G. J. Schutte en hoogleraar staatsrecht mr. C. J. A. M. Kortmann. Laatstgenoemde zal de commissie aanvoeren.

Het comité vindt deze samenstelling vanwege de politieke achtergronden „verontrustend” en op gespannen voet met de referendumwet. Gezien de politiek gevoelige taken van de commissie zou de onafhankelijkheid ervan volgens het comité boven iedere twijfel moeten zijn verheven.

De referendumcommissie heeft een omvangrijk takenpakket meegekregen. Zo moet ze in overleg met minister De Graaf van Bestuurlijke Vernieuwing de datum vaststellen waarop het referendum zal plaatsvinden. Dat is minder onschuldig dan het lijkt. Als ons land bijvoorbeeld later naar de stembus gaat dan Frankrijk, waar een nee tegen de grondwet zeker niet is uitgesloten, kan dat grote gevolgen hebben voor het Nederlandse referendum. Bij een Franse tegenstem maakt het immers niet zo veel meer uit wat de kiezers hier van de grondwet vinden. Het lot van de grondwet is dan toch al bezegeld.

De tweede taak voor de commissie is het opstellen van een referendumvraag. Ook een pittige opdracht, want dat is niet zo makkelijk als het schijnt. In Groot-Brittannië zijn al hevige discussies losgebarsten. De conceptvraag luidt daar: Moet het Verenigd Koninkrijk het verdrag goedkeuren dat een grondwet voor Europa vaststelt? Veel te moeilijk, vinden de tegenstanders van de grondwet. Waarom niet gewoon gevraagd of Engeland de grondwet moet goedkeuren, ja of nee? Als het zo zwart-wit gesteld is, loopt de regering echter het gevaar dat veel Britten op de neeknop zullen drukken in het stemhokje.

Als de commissie zich van deze taken heeft gekweten, is ze nog lang niet klaar. Er ligt 1 miljoen euro klaar om te verdelen tussen voor- en tegenstanders van de grondwet. Die kunnen met dat geld campagne voeren in de aanloop naar het referendum. Tegenstanders vrezen nu al dat zij er bekaaid af zullen komen.

Referendumdeskundige prof. mr. P. C. Gilhuis van de Universiteit van Tilburg beaamt dat de subsidieverdeling een ingewikkeld karwei is. „Daar moeten de commissieleden buitengewoon goed over nadenken.” Eerst moeten ze vaststellen wie precies de voor- en tegenstanders zijn. „Dat lijkt me niet zo eenvoudig.” Gebrek aan tijd speelt de commissie daarbij parten, vreest Gilhuis.

Verreweg de lastigste taak is echter het maken van een feitelijke samenvatting van de grondwet. Die stuurt de commissie naar alle kiezers, zodat ze precies weten waarover ze moeten stemmen. Voorzitter W. Bos van het Comité Grondwet Nee denkt dat het onmogelijk is een objectieve, neutrale samenvatting te maken. De grondwet telt 400 pagina’s en is „een gedrocht van een tekst.” Met de beste wil van de wereld is het niet mogelijk om dat samen te vatten, meent Bos. Als je neutraal zou willen blijven, moet het uittreksel zo lang mogelijk zijn, vult Gilhuis aan. De tekst moet echter ook begrijpelijk zijn. „De commissie moet keuzes maken”, betoogt de hoogleraar. „Dat is lastig, want die selectie is precisiewerk.”

In de grondwet staan prachtige formules en intenties, weet Bos. Er staat bijvoorbeeld in dat de EU veel waarde hecht aan dierenrechten en dat de culturele en religieuze diversiteit in Europa daarbij zullen worden gerespecteerd. Dat klinkt natuurlijk heel mooi, maar in feite betekent die zin dat het vetmesten van ganzen in Frankrijk en de stierengevechten in Spanje gewoon mogen doorgaan, legt Bos uit. De commissie zal er nog een hele kluif aan hebben om dit soort zaken evenwichtig in de samenvatting op te nemen.

De commissieleden moeten bovenal waken voor politieke inmenging, waarschuwt Bos. Hij vreest dat ze „geweldig onder druk komen te staan van hun politieke partijen.” De comitévoorzitter pleit er daarom voor dat de commissie zijn onafhankelijkheid vooropstelt. Gilhuis, zelf genomineerd als lid of voorzitter van de referendumcommissie, vindt dat Kortmann en de zijnen moeten bewerkstelligen dat er zo veel mogelijk een zakelijk debat wordt gevoerd over de grondwet. Ook moeten ze duidelijk maken dat het referendum alleen over de grondwet gaat en niet over Turkije of over de euro. Verbieden dat anderen daarmee aan de haal gaan, kan de commissie echter niet.