In 2011 werd een recordaantal van 1027 Palestijnse gevangenen vrijgelaten in ruil voor één Israëlische soldaat: Gilad Shalit. Vijf jaar lang werd hij door Hamas gegijzeld. Waar andere landen er consequent voor kiezen om niet te onderhandelen met terroristische organisaties, ging (en gaat) Israël wel door de knieën. ”Niemand achterlaten” is het motto van de Israëlische strijdkrachten, dat doorgesijpeld is in alle lagen van de samenleving.

Ook het Joodse denken heeft een sterke invloed op deze manier van handelen. Volgens de exegese van vooraanstaande Joodse schriftuitleggers door de eeuwen heen is ”pidayon ha shvu’im”, het verlossen en bevrijden van gijzelaars, een van de grootste handelingen van barmhartigheid.

Gijzelaars terugbrengen is prijzenswaardig, maar het in ruil daarvoor vrijlaten van gevangenen is bepaald niet zonder risico’s. De uitkomst van de Shalitdeal illustreert dat. Onder de gevangenen die voor Shalit geruild werden, was Yahya Sinwar, leider van Hamas in Gaza. Hij werd het brein en de drijvende factor achter de aanslagen van 7 oktober.

Ook de gijzelneming van zovelen kan in dezelfde kettingreactie bezien worden. Iedere gijzelaar is in de ogen van Hamas ruilmateriaal, en sommigen zijn meer waard dan anderen. De roodharige gegijzelde baby Kfir Bibas werd in Israël een nationaal symbool voor de brutaliteit van Hamas. Na zes rondes van vrijlating, is hij nog altijd niet in Israël.

Geen kopstukken

Na de mededeling dat hij en zijn familie vastgehouden zouden worden door een andere terroristische organisatie, werd gisteren een onbevestigd bericht verspreid dat ze omgekomen zouden zijn. De wisselende boodschappen rondom de oogappel van Israël kunnen doorgestoken kaart zijn, onderdeel van het grote psychologische spel dat Hamas speelt.

De ruilovereenkomst is dan ook niet vrij van kritiek. Is het wel een goed idee dat we ons door Hamas door een achtbaan van emoties laten leiden, klinkt het in Israël. Wanneer is een dergelijke overeenkomst niet meer ‘rendabel’? Waar is de kritische limiet? Een organisatie die overlevenden en nabestaanden van terreuraanslagen bijstaat, diende voorafgaand aan de uitvoering van de overeenkomst een verzoekschrift in bij het Israëlische hooggerechtshof om het besluit te herzien en geen ruilovereenkomst af te sluiten.

Onder de onderschrijvers was verrassenderwijs ook Eliyahu Liebman, vader van Eliyakim Liebman, die door Hamas gegijzeld is. Het grootste deel van de Israëlische samenleving steunt de overeenkomst echter. Het feit dat er sprake is van vrijlating van met name kinderen, hun moeders en oudere vrouwen speelt daarin zeker een rol. Daarbij is de ratio van 3:1 significant beter dan het eerdere 1000:1. En de lijst van vrijgelatenen en daarvoor genomineerden bevat geen kopstukken.

Analyse van de gegevens die gepubliceerd zijn door het Israëlische leger en de Israel Prison Service (IPS) over de eerste 117 vrijlatingen, laat zien dat het gaat om minderjarigen en vrouwelijke Palestijnse gevangenen. Allen zijn aangeklaagd of veroordeeld voor terreurgerelateerde misdrijven: 10 voor poging tot moord, 13 voor het toebrengen van lichamelijk letsel, 19 voor het plaatsen van een bom of het gooien van brandbommen, 7 voor het schieten op mensen en 5 voor mishandeling. Tien gevangenen werden vastgehouden voor het gooien van stenen. Verschillende gevangenen werden vastgehouden voor meerdere misdrijven. Van de vrijgelaten gevangenen stond 21 procent vermeld als aangesloten bij een erkende terreurorganisatie. Zonder verdere duiding werden er 22 vastgehouden om ”redenen van staatsveiligheid”.

Heldenstatus

Op de lijst staan veroordeelde gevangenen en gevangenen die nog in administratieve detentie zitten. Het aantal mensen dat in administratieve detentie zit in Israëlische gevangenissen steeg de afgelopen anderhalf jaar gestaag, wat leidt tot interne en externe kritiek. De toenemende frequentie van nachtelijke invallen door het Israëlische leger in reactie op een golf van dodelijke terreuraanslagen lijkt daarvoor de grootste reden te zijn.

Sinds 7 oktober is dat aantal opnieuw sterk gestegen. Het overgrote deel van de gevangenen in administratieve detentie betreft Arabieren, maar ook Joden worden in administratieve detentie gehouden. Onlangs werden vier Joodse terreurverdachten gevangengezet in verband met hun vermeende betrokkenheid bij een reeks aanslagen in Palestijnse dorpen op de Westelijke Jordaanoever.

Uit de gegevens van het IPS blijkt eveneens dat de meeste gevangenen die voor vrijlating in aanmerking komen niet afkomstig zijn uit Gaza en ook geen lid zijn van Hamas. Het overgrote deel komt uit Israël, de meesten van hen uit Jeruzalem, evenals vanuit de Westelijke Jordaanoever. Hamas’ interesse lijkt de verspreiding van hun heldenstatus en invloedssfeer te zijn. Beelden vanuit Ramallah laten zien hoe honderden mensen de breed lachende vrijgelaten gevangenen verwelkomen, juichend en zwaaiend met Hamasvlaggen.

Niet iedereen is echter blij met zijn of haar (nominatie voor) vrijlating. Een groep Israëlische Arabieren die op de lijst met genomineerden staat, meldde via lokale mensenrechtenorganisaties dat zij liever hun rechtszaak afwachten om hun onschuld te bewijzen. Andere gevangenen lijken geen deel uit te willen maken van een overeenkomst met Hamas, ofwel omdat zij niet tot Hamas behoren, ofwel omdat het verplichtingen tegenover Hamas zou kunnen scheppen in de toekomst.

Lynchen

Eveneens is het aannemelijk dat een deel van de gevangenen liever gevangen blijft, omdat ze tijdens hun gevangenzetting uitkeringen ontvangen van de Palestijnse Autoriteit. Het leven van andere gevangenen wordt bij vrijlating ernstig bedreigd, met name als ze in de Palestijnse samenleving verdacht worden van samenwerking met Israël. Het lynchen van Hamza Mubarak (31 jaar) en Hafid Jaubera (29 jaar) afgelopen week in Tulkarem illustreert hoe gevaarlijk een dergelijke verdenking kan zijn.

Uit ervaring weet Israël dat de weg terug naar terreur kort is. In het land hoeft niemand verbaasd te zijn als degenen die recent zijn vrijgelaten de wapens opnieuw opnemen tegen Israëli’s of anderen. Dit zijn de lelijke en ingewikkelde keuzes die het terrorisme van Hamas Israël dwingt te maken.